THIỂU NĂNG TUẦN HOÀN NÃO

Tổng quan

Thiểu năng tuần hoàn não não đề cập đến một nhóm các tình trạng, bệnh tật và rối loạn ảnh hưởng đến mạch máu và việc cung cấp máu lên não.

Nếu bị tắc nghẽn, dị dạng hoặc xuất huyết ngăn các tế bào não nhận đủ oxy, nó có thể dẫn đến tổn thương não.

Thiểu năng tuần hoàn não não có thể phát triển từ nhiều nguyên nhân, bao gồm xơ vữa động mạch, khiến động mạch trở nên hẹp; huyết khối, hoặc cục máu đông gây tắc mạch trong động mạch não; hoặc huyết khối tĩnh mạch não, là cục máu đông trong tĩnh mạch não.

Các bệnh lý mạch máu não bao gồm đột quỵ, cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA), chứng phình động mạch não và dị dạng động tĩnh mạch.

Tại Hoa Kỳ, các bệnh lý mạch máu não là nguyên nhân tử vong phổ biến thứ năm. Trong năm 2017, nó đã gây ra 44,9 người chết trên 100.000 người, tổng số 146.383 người chết.

Tuy nhiên, mọi người có thể thực hiện nhiều cách để giảm nguy cơ phát triển bệnh mạch máu não. Sau đây là các triệu chứng, phân loại và cách điều trị cho những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng này và cách ngăn ngừa chúng.

Thiểu năng tuần hoàn não gây biến chứng nghiêm trọng

Triệu chứng

Các triệu chứng của bệnh mạch máu não phụ thuộc vào vị trí tắc nghẽn và tác động của nó đến mô não.

Các tình trạng khác nhau có thể có những tác động khác nhau, nhưng các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Đau đầu dữ dội và đột ngột

• Liệt một bên cơ thể hoặc liệt nửa người

• Yếu một bên, còn được gọi là liệt nửa người

• Bối rối

• Ảnh hưởng khả năng giao tiếp, bao gồm cả nói ngọng

• Mất thị lực ở một bên

• Mất thăng bằng

• Bất tỉnh

Tổn thương mạch máu não có thể gây liệt nửa người

Phân loại

Đột quỵ, TIA và xuất huyết dưới màng nhện là các loại bệnh mạch máu não.

Phình mạch và xuất huyết có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Các cục máu đông có thể hình thành trong não hoặc di chuyển từ các bộ phận khác của cơ thể đến đó, gây tắc nghẽn.

Các loại bệnh mạch máu não bao gồm:

Đột quỵ do thiếu máu cục bộ: Tình trạng này xảy ra khi cục máu đông hoặc mảng xơ vữa động mạch làm tắc nghẽn mạch máu cung cấp máu cho não. Một cục máu đông, hoặc huyết khối, có thể hình thành trong một động mạch vốn đã bị hẹp.

Đột quỵ xảy ra khi thiếu nguồn cung cấp máu dẫn đến chết các tế bào não.

Thuyên tắc mạch: Đột quỵ do tắc mạch là loại đột quỵ do thiếu máu cục bộ phổ biến nhất. Thuyên tắc xảy ra khi một cục máu đông vỡ ra từ nơi khác trong cơ thể và di chuyển đến não gây tắc mạch.

Những người bị rối loạn nhịp tim, là tình trạng gây ra nhịp tim không đều, dễ bị tắc mạch hơn.

Một vết rách trong niêm mạc của động mạch cảnh, ở cổ, có thể dẫn đến đột quỵ do thiếu máu. Vết rách làm cho máu chảy giữa các lớp của động mạch cảnh, làm thu hẹp động mạch cảnh và giảm lượng máu cung cấp cho não.

Đột quỵ do xuất huyết: Hiện tượng này xảy ra khi mạch máu ở não bị suy yếu và vỡ ra, khiến máu chảy vào não.

Máu bị rò rỉ gây tăng áp lực lên mô não, dẫn đến phù nề, làm tổn thương mô não. Xuất huyết cũng có thể làm cho các bộ phận xung quanh não bị mất nguồn cung cấp máu giàu oxy.

Phình động mạch não hoặc xuất huyết dưới màng nhện: Đây có thể là kết quả của các vấn đề về cấu trúc trong mạch máu của não. Phình mạch là một khối phồng trong thành động mạch có thể bị vỡ và chảy máu.

Xuất huyết dưới màng nhện xảy ra khi một mạch máu bị vỡ và chảy máu giữa hai màng bao quanh não.

Tình trạng chảy máu này có thể làm hỏng các tế bào não.

Thiểu năng tuần hoàn não có thể gây tử vong

Nguyên nhân

Bệnh mạch máu não mắc phải vì nhiều lý do.

Nếu tổn thương xảy ra đối với một mạch máu trong não, nó sẽ không thể cung cấp đủ hoặc hoàn toàn không cung cấp máu đến các tế bào não. Việc thiếu máu có thể khiến các tế bào não bị chết.

Tổn thương não là không thể phục hồi. Cấp cứu khẩn cấp là rất quan trọng để giảm nguy cơ tổn thương não lâu dài và tăng cơ hội sống sót của các bệnh nhân.

Xơ vữa động mạch là nguyên nhân chính gây ra bệnh mạch máu não. Điều này xảy ra khi nồng độ cholesterol cao, cùng với tình trạng viêm trong động mạch não, khiến cholesterol tích tụ thành một mảng bám dày có thể làm hẹp động mạch hoặc chặn dòng máu trong động mạch.

Mảng bám này có thể làm giảm hoặc cản trở hoàn toàn lưu lượng máu đến não, gây ra các biến chứng, chẳng hạn như đột quỵ hoặc TIA.

Xơ vữa động mạch làm giảm lưu lượng máu tới não

Yếu tố nguy cơ

Đột quỵ là loại biến cố mạch máu não phổ biến nhất.

Nguy cơ đột quỵ tăng lên theo tuổi tác, đặc biệt nếu một họ hoặc người thân của họ trước đó đã từng bị cơn tai biến mạch máu não. Nguy cơ này tăng gấp đôi sau mỗi 10 năm, từ 55 đến 85 tuổi.

Tuy nhiên, tai biến mạch máu não có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, ngay cả trong thời kỳ sơ sinh.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ và các loại bệnh mạch máu não khác bao gồm:

• Tăng huyết áp

• Hút thuốc

• Béo phì

• Chế độ ăn uống không phù hợp và lười vận động

• Bệnh tiểu đường

• Nồng độ cholesterol trong máu từ 240 mg/dL trở lên

Các yếu tố này làm tăng nguy cơ mắc chứng phình động mạch não ở một người. Tuy nhiên, những người bị dị tật bẩm sinh hoặc đã từng bị chấn thương đầu cũng có thể có nguy cơ bị phình động mạch não cao hơn.

Mang thai cũng có thể làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối tĩnh mạch não.

Các yếu tố nguy cơ khác của bệnh mạch máu não bao gồm:

• Bệnh Moyamoya, một tình trạng có thể dẫn đến tắc nghẽn động mạch não 

• U mạch tĩnh mạch, thường gặp ở khoảng 2% dân số Hoa Kỳ và hiếm khi gây chảy máu hoặc các triệu chứng

• Dị tật tĩnh mạch Galen, một chứng rối loạn động mạch phát triển ở thai nhi trong thời kỳ mang thai

Một số loại thuốc và tình trạng y tế có thể làm cho máu dễ đông hơn và làm tăng nguy cơ đột quỵ do thiếu máu cục bộ.

Liệu pháp thay thế hormone (HRT) có thể làm tăng nguy cơ ở người đã bị xơ vữa động mạch hoặc bệnh động mạch cảnh.

Lối sống có ảnh hưởng tới nguy cơ thiểu năng tuần hoàn não

Điều trị

Tai biến mạch máu não là tình trạng cần được điều trị khẩn cấp. Đánh giá và điều trị nhanh chóng là rất quan trọng vì họ cần được sử dụng thuốc điều trị đột quỵ kể từ khi xuất hiện các triệu chứng.

Trong trường hợp đột quỵ cấp tính, các bác sĩ có thể sử dụng một loại thuốc gọi là chất hoạt hóa plasminogen mô (tPA) để phá vỡ cục máu đông.

Bác sĩ cũng có thể tiến hành phẫu thuật để giảm áp lực do tình trạng chảy máu gây ra.

Phẫu thuật cắt nội mạc động mạch cảnh (carotid endarterectomy) bao gồm cắt một vết rạch trong động mạch cảnh và loại bỏ mảng bám. Nó giúp máu lưu thông trở lại. Sau đó, bác sĩ phẫu thuật sẽ sửa chữa động mạch bằng chỉ khâu hoặc các mảnh ghép.

Một số người có thể được nong động mạch cảnh và đặt stent, khi đó bác sĩ phẫu thuật đưa một ống thông có gắn bóng vào động mạch. Sau đó, họ sẽ thổi phồng quả bóng để giúp mở rộng động mạch.

Sau đó, bác sĩ phẫu thuật lắp một ống lưới kim loại, hoặc stent, vào bên trong động mạch cảnh để cải thiện lưu lượng máu trong động mạch bị tắc nghẽn. Stent giúp ngăn động mạch bị xẹp lại sau thủ thuật.

Phương pháp đặt stent động mạch

Phục hồi chức năng

Vì một biến cố mạch máu não có thể gây ra tổn thương não vĩnh viễn, bệnh nhân có thể bị tàn tật tạm thời hoặc vĩnh viễn sau biến chứng.

Vì lý do này, bệnh nhân có thể cần một loạt các liệu pháp hỗ trợ và phục hồi để có thể giữ các chức năng hoạt động của cơ thể.

Chúng có thể bao gồm:

• Vật lý trị liệu: Điều này nhằm mục đích phục hồi khả năng vận động, hoạt động linh hoạt và chức năng chân tay.

• Liệu pháp ngôn ngữ: Điều này có thể giúp mọi người giao tiếp rõ ràng hơn và lấy lại giọng nói sau một cơn đột quỵ hoặc cơn đau mạch máu não.

• Liệu pháp nghề nghiệp: Điều này có thể giúp bệnh nhân có thể trở lại làm việc và thực hiện các hoạt động sống hàng ngày.

• Liệu pháp tâm lý: Khuyết tật về thể chất có thể gây ra những nhu cầu bất ngờ về cảm xúc và đòi hỏi điều trị chuyên sâu. 

Giảm nguy cơ đột quỵ

Dùng thuốc ức chế tiểu cầu, bao gồm Dipyridamole, Ticlopidine và Clopidogrel, có thể làm giảm nguy cơ đột quỵ. Những loại thuốc này có thể giúp ngăn ngừa đột quỵ ở những người có tiền sử hoặc có khả năng cao mắc bệnh mạch máu não.

Trước đây, các bác sĩ khuyến cáo mọi người nên dùng một liều aspirin hàng ngày để giảm nguy cơ đau tim hoặc đột quỵ. Tuy nhiên, các hướng dẫn hiện hành khuyến cáo mọi người chỉ nên dùng aspirin nếu họ có nguy cơ cao gặp biến cố tim mạch và ít nguy cơ chảy máu.

Điều này là do aspirin làm tăng nguy cơ chảy máu.

Các bác sĩ kê toa statin để giảm và kiểm soát mức cholesterol cao, đồng thời giảm nguy cơ đột quỵ và đau tim do thiếu máu cục bộ.

Cục máu đông làm tắc nghẽn mạch máu

Chẩn đoán

Các biến cố mạch máu não là trường hợp cấp cứu y tế và cần liên hệ ngay trung tâm y tế gần nhất. Chẩn đoán sớm là chìa khóa để giảm tổn thương não.

Tại bệnh viện, bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh và tìm kiếm những ảnh hưởng trên thần kinh, vận động và cảm giác, bao gồm:

• Thay đổi trong thị giác

• Giảm hoặc thay đổi phản xạ

• Chuyển động mắt bất thường

• Yếu cơ

• Giảm cảm giác

Bác sĩ có thể chụp động mạch não, chụp động mạch đốt sống hoặc chụp động mạch cảnh để xác định bất thường mạch máu, chẳng hạn như cục máu đông hoặc khiếm khuyết mạch máu. Khi này bạn được tiêm thuốc nhuộm vào động mạch để quan sát các cục máu đông và kích thước cũng như hình dạng của chúng trên hình ảnh CT hoặc MRI.

Chụp CAT có thể giúp bác sĩ chẩn đoán và phát hiện đột quỵ xuất huyết, vì nó có thể phân biệt máu, xương và mô não. Tuy nhiên, không phải lúc nào nó cũng cho biết những tổn thương đột quỵ do thiếu máu cục bộ, đặc biệt là trong giai đoạn đầu.

Chụp MRI có thể phát hiện ngay cả những cơn đột quỵ ở giai đoạn đầu.

Điện tâm đồ (EKG hoặc ECG) có thể phát hiện rối loạn nhịp tim, là một yếu tố nguy cơ của đột quỵ do tắc mạch.

Xét nghiệm hình ảnh giúp phát hiện thiểu năng tuần hoàn não

Phòng ngừa

Các phương pháp làm giảm nguy cơ mắc bệnh mạch máu não bao gồm:

• Không hút thuốc

• Dành ít nhất 150 phút tập thể dục cường độ trung bình đến cao mỗi tuần

• Có chế độ ăn uống cân bằng, hỗ trợ sức khỏe mạch máu, chẳng hạn như chế độ ăn kiêng DASH

• Duy trì trọng lượng cơ thể phù hợp

• Quản lý nồng độ cholesterol trong máu và huyết áp bằng chế độ ăn uống và thuốc nếu cần thiết

Những người bị rối loạn nhịp tim nên tham khảo ý kiến ​​bác sĩ về việc sử dụng thuốc chống đông để ngăn ngừa đột quỵ.

Đột quỵ và các biến cố mạch máu não khác có thể gây tử vong, nhưng với sự chăm sóc y tế nhanh chóng, khả năng hồi phục toàn bộ hoặc một phần là hoàn toàn có thể. Những người bị bệnh mạch máu não nên làm theo các mẹo về lối sống lành mạnh và hướng dẫn của bác sĩ để giảm nguy cơ bị tổn thương.