XƠ VỮA ĐỘNG MẠCH

Tổng quan

Xơ vữa động mạch là sự tích tụ của chất béo, cholesterol và các chất khác trong thành động mạch của bạn. Các chất tích tụ này được gọi là mảng bám. Các mảng bám có thể khiến động mạch của bạn thu hẹp, cản trở lưu lượng máu. Các mảng bám cũng có thể vỡ ra, dẫn đến cục máu đông.

Mặc dù xơ vữa động mạch thường được coi là một bệnh lý về tim, nhưng nó có thể ảnh hưởng đến các động mạch ở bất kỳ vị trí nào trong cơ thể bạn. Xơ vữa động mạch có thể được điều trị. Có thói quen tốt và lối sống lành mạnh có thể giúp ngăn ngừa xơ vữa động mạch.

Triệu chứng

Xơ vữa động mạch nhẹ thường không có bất kỳ triệu chứng nào.

Bạn thường sẽ không có các triệu chứng xơ vữa động mạch cho đến khi động mạch bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn đến mức nó không thể cung cấp đủ máu cho các cơ quan và mô của bạn. Đôi khi cục máu đông chặn hoàn toàn dòng chảy của máu, hoặc thậm chí bị vỡ ra và có thể gây ra cơn đau tim hoặc đột quỵ.

Các triệu chứng của xơ vữa động mạch từ trung bình đến nặng phụ thuộc vào động mạch nào bị ảnh hưởng. Ví dụ:

• Nếu bạn bị xơ vữa động mạch ở tim, bạn có thể có các triệu chứng, chẳng hạn như đau ngực, thắt ngực (đau thắt ngực).

• Nếu bạn bị xơ vữa ở động mạch dẫn đến não, bạn có thể có các dấu hiệu và triệu chứng như đột ngột tê hoặc yếu ở tay hoặc chân, khó nói hoặc nói lắp, mất thị lực tạm thời ở một mắt hoặc cơ mặt bị xệ. Những dấu hiệu này báo hiệu một cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA), nếu không được điều trị, có thể tiến triển thành đột quỵ.

• Nếu bạn bị xơ vữa động mạch ở tay và chân, bạn có thể có các dấu hiệu hoặc triệu chứng của bệnh động mạch ngoại vi, chẳng hạn như đau chân khi đi bộ hoặc giảm huyết áp ở một chi bị ảnh hưởng.

• Nếu bạn bị xơ vữa trong động mạch dẫn đến thận, bạn sẽ bị cao huyết áp hoặc suy thận.

Xơ vữa động mạch có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm

Nguyên nhân

Xơ vữa động mạch là một bệnh tiến triển chậm, có thể xuất hiện ngay từ khi còn nhỏ. Mặc dù nguyên nhân chính xác chưa được biết rõ, nhưng chứng xơ vữa động mạch có thể xuất hiện tổn thương lớp bên trong của động mạch. Tổn thương có thể do:

• Huyết áp cao

• Nồng độ cholesterol cao

• Nồng độ chất béo trung tính cao, một loại chất béo (lipid) trong máu của bạn

• Hút thuốc và sản phẩm có nguồn gốc từ thuốc lá

• Kháng insulin, béo phì hoặc tiểu đường

• Viêm không rõ nguyên nhân hoặc do các bệnh như viêm khớp, lupus, bệnh vẩy nến hay viêm ruột

Một khi thành trong của động mạch bị tổn thương, các tế bào máu và các chất khác thường tụ lại tại vị trí bị thương và tích tụ trong lớp lót bên trong của động mạch.

Theo thời gian, chất béo tích tụ (mảng bám) được tạo thành từ cholesterol và các tế bào khác cũng tích tụ tại vị trí tổn thương và cứng lại, làm thu hẹp động mạch của bạn. Khi đó, các cơ quan và mô liên kết với động mạch bị tắc nghẽn không nhận đủ máu để hoạt động bình thường.

Cuối cùng, các mảnh chất béo tích tụ có thể vỡ ra và đi theo dòng máu của bạn.

Ngoài ra, lớp màng của mảng bám có thể bị vỡ, làm cholesterol và các chất khác vào máu của bạn. Điều này có thể gây ra cục máu đông, có thể chặn dòng máu đến một bộ phận cụ thể của cơ thể bạn, chẳng hạn như xảy ra khi dòng máu đến tim bị tắc nghẽn gây ra một cơn đau tim. Cục máu đông cũng có thể di chuyển đến các bộ phận khác của cơ thể, chặn dòng chảy đến cơ quan khác.

Mảng xơ vữa có thể bị vỡ và gây nguy hiểm

Chẩn đoán

Bác sĩ sẽ khám sức khỏe và hỏi về tiền sử sức khỏe cá nhân và gia đình của bạn. Bác sĩ có thể nghe thấy tiếng rít (bruit) khi nghe động mạch bằng ống nghe.

Tùy thuộc vào kết quả khám sức khỏe, bác sĩ có thể đề xuất một hoặc nhiều xét nghiệm, bao gồm:

• Xét nghiệm máu. Xét nghiệm máu để kiểm tra lượng đường và cholesterol, nếu nó tăng cao có thể tăng nguy cơ xơ vữa động mạch. Xét nghiệm protein phản ứng C (CRP) cũng có thể được thực hiện để xác định tình trạng viêm động mạch.

• Điện tâm đồ (ECG hoặc EKG). Thử nghiệm đơn giản và không gây đau này ghi lại các tín hiệu điện trong tim của bạn.

• Xét nghiệm gắng sức. Nếu các dấu hiệu và triệu chứng của bạn xảy ra thường xuyên nhất trong khi tập thể dục, bác sĩ có thể đề nghị xét nghiệm này. Bạn sẽ đi bộ trên máy chạy bộ hoặc đạp xe cố định trong khi kết nối với máy điện tâm đồ. Tập thể dục làm cho tim của bạn bơm mạnh hơn và nhanh hơn, do đó xét nghiệm gắng sức khi tập thể dục có thể tiết lộ các vấn đề trong tim của bạn.

Nếu bạn không thể tập thể dục, bạn có thể được cho một loại thuốc để bắt chước tác động của tập thể dục lên tim của bạn.

• Siêu âm tim. Xét nghiệm này sử dụng sóng âm thanh để cho biết máu di chuyển như thế nào khi tim đập và qua các động mạch của bạn. Đôi khi nó được kết hợp với xét nghiệm gắng sức.

• Siêu âm Doppler. Bác sĩ có thể sử dụng một thiết bị siêu âm đặc biệt (siêu âm Doppler) để đo huyết áp của bạn tại các điểm khác nhau dọc theo cánh tay và chân của bạn. Bác sĩ có thể xác định mức độ tắc nghẽn, cũng như tốc độ lưu thông máu trong động mạch của bạn.

• Chỉ số cổ chân – cánh tay (ABI). Xét nghiệm này có thể cho biết bạn có bị xơ vữa động mạch ở chân và bàn chân hay không.

Trong quá trình kiểm tra ABI, bác sĩ sẽ so sánh huyết áp ở mắt cá chân với huyết áp ở cánh tay. Sự khác biệt bất thường có thể là dấu hiệu của bệnh mạch máu ngoại vi, thường là do xơ vữa động mạch.

• Thông tim và chụp mạch. Xét nghiệm này có thể cho biết nếu động mạch vành của bạn bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn.

• Chụp calci mạch vành (đánh giá vôi hóa động mạch vành). Xét nghiệm này sử dụng hình ảnh chụp cắt lớp vi tính (CT) để tạo ra hình ảnh chi tiết về tim của bạn. Nó có thể cho thấy sự lắng đọng calci trong thành động mạch. 

• Các xét nghiệm hình ảnh khác. Bác sĩ cũng có thể sử dụng chụp mạch cộng hưởng từ (MRA) hoặc chụp cắt lớp phát xạ positron (PET) để quan sát động mạch của bạn. 

Điều trị

Nhiều loại thuốc khác nhau có thể làm chậm - hoặc thậm chí đảo ngược - tác động của chứng xơ vữa động mạch. Dưới đây là một số loại thuốc dùng để điều trị chứng xơ vữa động mạch:

• Statin và các loại thuốc điều trị cholesterol khác. Làm giảm cholesterol lipoprotein mật độ thấp (LDL) - cholesterol xấu - có thể làm chậm, ngăn chặn hoặc thậm chí đảo ngược sự tích tụ chất béo tích tụ trong động mạch của bạn.

Statin thường được kê đơn để giảm cholesterol, cải thiện sức khỏe động mạch và ngăn ngừa xơ vữa động mạch. Có nhiều loại thuốc giảm cholesterol khác. Một loại phổ biến khác là chất ức chế hấp thụ cholesterol được gọi là ezetimibe. Bạn có thể cần sử dụng nhiều hơn một loại thuốc điều trị cholesterol.

• Chất chống đông. Bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống đông máu, chẳng hạn như aspirin, để giảm nguy cơ tiểu cầu tụ lại trong các động mạch bị thu hẹp, hình thành cục máu đông và gây tắc nghẽn thêm.

• Thuốc huyết áp. Thuốc giảm huyết áp không giúp đẩy lùi quá trình xơ vữa động mạch mà thay vào đó ngăn ngừa hoặc điều trị các biến chứng liên quan đến bệnh. Ví dụ, một số loại thuốc huyết áp có thể giúp giảm nguy cơ đau tim.

• Các loại thuốc khác. Bác sĩ có thể kê đơn các loại thuốc khác để kiểm soát tình trạng sức khỏe làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch, chẳng hạn như bệnh tiểu đường. Các loại thuốc cụ thể để điều trị các triệu chứng của xơ vữa động mạch, chẳng hạn như đau chân khi tập thể dục, có thể được kê đơn.

Uống thuốc điều trị xơ vữa động mạch hiệu quả