BẠCH ĐỒNG NỮ

Đặc điểm tự nhiên

Cây bạch đồng nữ là một dạng cây bụi nhỏ, cao khoảng 1m. Thân vuông có lông màu vàng nhạt. Lá mọc đối, gốc tròn hoặc hình tim, đầu nhọn dài khoảng 10-20 cm, rộng 8-15 cm, mép nguyên hoặc có răng cưa rất nhỏ, có ít lông cứng và ở mặt dưới thường có tuyến nhỏ tròn; gân lá nổi rõ, gân phụ đan thành mạng lưới, vỏ lá thấy có mùi hăng đặc biệt; cuống lá phủ nhiều lông.

Cụm hoa mọc ở ngọn thân thành chùy hoặc xim hai ngả, phủ đầy lông màu hung; lá bắc dạng lá hình trái xoan – mũi mác, rụng sớm, lá bắc con hình mũi mác; hoa màu trắng hoặc ngà vàng; đài nhỏ, nhẵn; tràng có ống hình trụ mảnh; nhị và vòi nhụy mọc thò dài; bầu nhẵn.

Quả hạch, hình cầu, màu đen bóng, có đài tồn tại màu đỏ.

Mùa hoa: tháng 5-8; mùa quả: tháng 9-11.

Ở Việt Nam, có khoảng 30 loài, trong đó hơn 10 loài được được sử dụng làm thuốc. Bạch đồng nữ thuộc loài cây bụi, ưa sáng và có thể hơi chịu bóng, phân bố rất rải rác khắp các tỉnh vùng trung du và đồng bằng, cả ở miền Nam lẫn miền Bắc.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Có thể dùng toàn cây nhưng chủ yếu chỉ dùng rễ và lá để làm dược liệu.

Thu hái: Lá có thể thu hái quanh năm, tốt nhất vào lúc cây sắp ra hoa, nên chọn những lá bánh tẻ, không sâu úa.

Rễ chọn lấy những cây trưởng thành.

Chế biến: Lá sau khi thu hoạch có thể rửa sạch rồi phơi khô hoặc sấy khô để làm dược liệu. Lá và thân cây có thể cắt nhỏ ra để khi sử dụng tiện lợi hơn.

Thân cây, lá cây sau khi sấy khô nên bảo quản trong bao bì kín và để ở nơi khô ráo, thoáng mát. Không để lá đã làm khô ở nơi ẩm ướt vì chúng sẽ dễ bị ẩm mốc.

Thành phần hóa học

Bạch đồng nữ chứa Flavonoid, tanin, coumarin, acid nhân thơm, aldehyde nhân thơm và dẫn chất amin có nhóm carbonyl.

Xích đồng nam chứa một chất đắng là clerodin, 2 flavonoid glycosid, và hispidulin 7 – 0 – glucuronid, scutellarein 7-0 glucuronid, 1 furantri terpenoid.

Ngọc nữ đỏ chứa ethyl cholesta – 5 – 22 -25 trien 3β – ol, vết anthocyan.

Tác dụng

Bạch đồng nữ có những tác dụng dược lý trong thực nghiệm trên động vật như sau:

+Tác dụng chống viêm cấp tính rõ rệt trong mô hình gây viêm tai thỏ với phenol và gây phù chân chuột cống trắng.

+Không có tác dụng gây thu teo tuyến ức chuột cống non. Tác dụng này là một trong những đặc điểm của những thuốc ức chế miễn dịch.

+Tác dụng kháng nguyên sinh động trong thí nghiệm Entamoeba histolytica.

+Tác dụng hạ huyết áp do gây giãn mạch ngoại vi, và tác dụng lợi tiểu.

+Tác dụng hạ đường huyết trên chuột cống trắng và gây giảm đau trong thí nghiệm tấm kim loại nóng trên chuột nhắt trắng.

+Tác dụng ức chế co thắt cơ trơn ruột động vật cô lập gây bởi histamin và acetylcholin.

Công dụng

Bạch đồng nữ có vị hơi đắng, mùi hôi, tính mát sẽ có các công dụng sau đây:

+Điều trị bạch đới.

+Hỗ trợ điều trị viêm loét tử cung, kinh nguyệt không đều.

+Điều trị mụn nhọt lở ngứa.

+Hỗ trợ điều trị viêm mật vàng da.

+Hỗ trợ điều trị gân xương đau nhức, mỏi lưng.

+Điều trị huyết áp cao. 

+Điều trị viêm gan.

+Điều trị giun sán.

+Điều trị kinh nguyệt không đều, kinh thấy sớm kỳ, lượng máu nhiều đỏ tươi, hoặc máu ít đỏ thẫm, đau bụng trước khi thấy kinh.

+Hỗ trợ làm rụng nhanh các hoại tử ở vết bỏng.

+Hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt.

+Chống viêm mãn tính và cấp tính.

Liều dùng

Mỗi lần nên sử dụng từ 15-20g bạch đồng nữ ở dạng sắc nước uống hoặc kết hợp với các vị thuốc khác để chữa bệnh.

Lưu ý khi sử dụng

+Trong quá trình sử dụng bạch đồng nữ làm thuốc có thể dẫn đến những tác dụng phụ như nôn mửa, khô cổ. Vì vậy người sử dụng nên thận trọng và tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.

+Ngoài ra phụ nữ đang có thai và đang trong giai đoạn cho con bú tuyệt đối không được sử dụng cây bạch đồng nữ.