BỒ KẾT

Đặc điểm tự nhiên

Bồ kết là một cây to cao chừng 6-8m, trên thân có những túp gai có phân nhánh, dài tới 10-15cm. Lá kép lông chim, cuống chung có lông và có rãnh dọc, 6-8 đôi lá chét, hình trứng dài, dài trung bình 25mm, rộng 15mm.

Hoa màu trắng khác gốc hay tạp tính, mọc thành chùm hình bông.

Quả giáp, dài 1 – 12 cm, rộng 15 – 20 mm, hơi cong hình lưỡi liềm hay thẳng, quả mỏng nhưng ở những nơi có hạt thì nổi phình lên, tròn mặt quả có phủ lớp phấn màu xanh nhạt. Trong quả có 10 - 12 hạt dài 10mm, rộng 7mm, dày 4mm, màu vàng nâu nhạt, quanh hạt là một chất cơm màu vàng nhạt.

Mùa bồ kết: Tháng 10-11.

Cây bồ kết mọc hoang và được trồng tại nhiều tỉnh miền Bắc nước ta. Còn thấy mọc tại các tỉnh miền Nam Trung Quốc. Riêng đảo Cát Bà (Hải Phòng) có tới 40.000 cây, hàng năm cho tới 40 tấn bồ kết.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Quả, hạt, gai của cây được sử dụng để bào chế dược liệu.

Thu hái: Vào tháng 10-11, quả chín, hái về phơi hay sấy khô. Khi mới hái quả có màu xanh hay hơi vàng, phơi và để lâu có màu đen bóng.

Gai bồ kết có thể thu hái quanh năm, nhưng tốt nhất vào các tháng 9 đến tháng 3 năm sau.

Chế biến: Quả bồ kết: Thu hái những quả chín đem về phơi khô. Khi sử dụng, bỏ hết hạt, có thể dùng khi còn sống hoặc mang đi tẩm nước cho mềm sau đó sấy khô. Hoặc đốt cho cháy thành than rồi tán thành bột mịn.

Hạt bồ kết: Được lấy từ những quả bồ kết chín đã được phơi hoặc sấy khô.

Gai bồ kết: Được hái ở trên thân của cây, sau đó đem về phơi hoặc sấy khô. Ngoài ra, bạn cũng có thể thu hái về, nhân lúc gai còn đang tươi chặt thành từng khúc mỏng rồi phơi khô.

Sau khi được chế biến, có thể cho chúng vào lọ thủy tinh hoặc bao ni lông rồi bịt kín. Đem cất ở những nơi thoáng mát, khô ráo, tránh mối mọt. Điều này sẽ giúp cho bạn có thể dùng nó để sử dụng trong thời gian dài.

Thành phần hóa học

Thành phần chính trong quả bồ kết là chất Saponin. Chất này không mùi, vị nhạt, gây hắt hơi mạnh,

Ngoài ra còn chưa 8 hợp chất khác của flavonoid.

Tác dụng

+Tác dụng kháng khuẩn: Dịch chiết chứa Saponin từ bồ kết có tác dụng ức chế trực khuẩn đại tràng, trực khuẩn lỵ, trực khuẩn mủ xanh, phẩy khuẩn tả cùng các loại vi khuẩn gây bệnh đường ruột Gram âm và một số nấm ngoài da. Ngoài ra còn diệt được trùng roi âm đạo.

+Hỗn hợp flavonoid và saponaretin có hoạt tính chống siêu vi trùng, kích thích quá trình mọc tóc, trị rụng tóc, đồng thời chất này còn có tác dụng giảm đau hiệu quả.

+Có tác dụng thông sữa.

+Saponin triterpen từ quả bồ kết thường khó hấp thu ở ruột và dạ dày nhưng có tác dụng kích thích cục bộ niêm mạc dạ dày gây chảy nước bọt, nước mũi, gây nôn mửa đi ngoài, dùng với liều lớn làm tổn thương niêm mạc đường tiêu hóa

Công dụng

Bồ kết có vị cay, mặn, tính ôn. Nước bồ kết gội đầu, giặt quần áo lụa, len có màu không bị ố. Ngoài việc dùng bồ kết làm nguyên liệu để chế chất saponin, bồ kết còn được dùng trong đông y để chữa nhiều bệnh khác nhau:

+Điều trị nhức răng, đau răng.

+Điều trị trẻ con chốc đầu, rụng tóc.

+Điều trị bệnh lỵ lâu ngày.

+Điều trị mụn nhọt.

+Hỗ trợ điều trị phụ nữ bị sưng vú.

+Điều trị nghẹt mũi, khó thở hoặc bị viêm xoang.

+Điều trị ghẻ lở lâu năm.

+Điều trị quai bị.

+Hỗ trợ tiêu hóa.

+Hỗ trợ điều trị các bệnh lý về da đầu.

+Điều trị viêm nhiễm hô hấp.

+Điều trị ho có đờm.

+Điều trị méo miệng do trúng gió.

Liều dùng

Liều lượng: 5-10g/ngày và sắc lên để uống.

Lưu ý khi sử dụng

+Phụ nữ có thai và người bị viêm loét dạ dày không được dùng.

+Bột bồ kết gây hắt hơi mạnh.