ĐƠN BUỐT

Giới thiệu về dược liệu

Đơn buốt (Bidens pilosa), còn gọi là Đơn kim, Quỷ châm thảo, Xuyến chi, Manh tràng thảo, Song nha lông... là một loài thực vật có hoa thuộc họ Cúc (Asteraceae). Đây là một loài cây thảo sống lâu năm, thường cao từ 30 - 100 cm.

Các lá của đơn buốt có hình bầu dục và mọc đối xứng hai chiều trên thân cây. Lá có chiều dài từ 3 - 12 cm và chiều rộng từ 2 - 7 cm. Bề mặt lá có lông, lá có răng cưa ở cạnh và chân lá có lông.

Các hoa của đơn buốt mọc thành từng đầu hoa, từ 1 - 12 đầu hoa mọc ở đầu thân hoặc nách lá. Hoa có đường kính từ 1 - 2 cm và có màu vàng hoặc trắng.

Quả của đơn buốt là một cọng đứng, có chiều dài từ 2 - 3 cm và chứa nhiều hạt. Các hạt có chiều dài khoảng 4 mm và có màu nâu đen.

Mùa ra hoa quả từ tháng 3 – 5, tháng 8 – 10.

Đơn buốt được tìm thấy ở nhiều nơi trên thế giới, bao gồm cả khu vực nhiệt đới và ôn đới. Loài cây này thường mọc hoang dã ở các vùng đất trống hoặc bị tổn thương, như bờ đê, đường bộ, đồng ruộng, bãi cỏ, hoặc bãi đá. Đơn buốt có khoảng 4 – 5 loài ở Việt Nam.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Đơn buốt (Bidens pilosa) có thể sử dụng toàn bộ cây để làm thuốc, nhưng phần thường được sử dụng là lá và thân cây (trên mặt đất).

Cách thu hái: Lá và thân cây của đơn buốt có thể được thu hái bất cứ lúc nào trong quá trình mọc cây, tuy nhiên nên thu hái khi cây chưa ra hoa hoặc đang ra hoa, thường vào mùa hạ. Lá và thân của đơn buốt có thể được sấy khô và bảo quản để sử dụng trong tương lai hoặc dùng tươi trực tiếp để nấu chè hoặc sắc thuốc uống. Đơn buốt có thể được phối hợp với các loại thảo dược khác để tăng cường hiệu quả điều trị.

Lá và thân của đơn buốt có thể được bảo quản trong bao bì khô ráo, thoáng khí và tránh ánh nắng trực tiếp. Nếu muốn bảo quản lâu dài, nên sấy khô hoặc đóng gói trong túi ni lông.

Thành phần hóa học

Có nhiều nghiên cứu y học hiện đại đã được thực hiện để tìm hiểu thành phần và hàm lượng của đơn buốt (Bidens pilosa). Trong lá có chứa tinh dầu bao gồm germacren D, limonene, camphor. Ngoài ra, phần trên mặt đất còn có chứa acid linoleic, acid caffeic, phytyl heptanol.

Các nghiên cứu về hàm lượng hoá học của đơn buốt cho thấy rằng cây này chứa một số hợp chất có tính chất chống oxy hóa, chống viêm và chống ung thư, bao gồm flavonoid, polyacetylene, sesquiterpene, triterpene và acid phenolic.

Các nghiên cứu về tác dụng kháng viêm của đơn buốt cho thấy rằng cây này có khả năng ức chế các chất gây viêm như cytokine, NF-kB và COX-2, giúp làm giảm triệu chứng viêm và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Tác dụng - Công dụng

Theo Y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, đơn buốt (Bidens pilosa) có vị đắng, tính hàn và có tác dụng vào các kinh tâm, thận và phế. Dưới đây là một số công dụng của đơn buốt được ghi nhận trong y học cổ truyền:

• Tác dụng kháng viêm: Đơn buốt có tính kháng viêm, giảm đau và làm dịu các triệu chứng viêm đau nhức, sưng tấy, đỏ, nóng trên cơ thể. Nó được sử dụng để điều trị các bệnh lý viêm khớp, viêm da, viêm mũi xoang, viêm phế quản và viêm đường tiết niệu.

• Tác dụng giảm đường huyết: Đơn buốt được sử dụng trong điều trị các bệnh đường tiết niệu như tiểu đường do có tác dụng giảm đường huyết, tăng cường sức khỏe của tế bào beta của tụy và giúp duy trì chức năng tiết insulin.

• Tác dụng tiêu viêm: Đơn buốt được sử dụng để tiêu viêm, giải độc, giúp cơ thể loại bỏ các chất độc tích tụ trong cơ thể, đặc biệt là trong các trường hợp ngộ độc thực phẩm, ngộ độc hóa chất và ngộ độc rượu.

• Tác dụng kháng khuẩn: Đơn buốt có khả năng kháng khuẩn và kháng nấm, giúp ngăn ngừa sự phát triển của các vi khuẩn, nấm và virus trong cơ thể.

• Tác dụng chống oxy hóa: Đơn buốt có hàm lượng cao các chất chống oxy hóa, giúp ngăn ngừa sự phá hủy tế bào do các gốc tự do, bảo vệ các tế bào khỏi các tổn thương.

Ngoài ra, đơn buốt còn được sử dụng trong điều trị các bệnh lý như táo bón, đau bụng kinh, rối loạn kinh nguyệt và giảm cân. Tuy nhiên, trước khi sử dụng đơn buốt làm thuốc, cần tìm hiểu kỹ và tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế.

Theo Y học hiện đại

Có nhiều nghiên cứu Y học hiện đại đã được thực hiện để khảo sát và chứng minh các công dụng của đơn buốt (Bidens pilosa). Dưới đây là một số nghiên cứu tiêu biểu:

• Một nghiên cứu năm 2017 đã khảo sát tác dụng của chiết xuất đơn buốt trên các tế bào ung thư. Kết quả cho thấy, chiết xuất này có khả năng ức chế sự phát triển của các tế bào ung thư tuyến tiền liệt và ung thư cổ tử cung.

• Một nghiên cứu khác năm 2017 đã chứng minh rằng đơn buốt có tác dụng giảm đau và kháng viêm. Trong nghiên cứu này, các nhà nghiên cứu đã sử dụng chiết xuất đơn buốt để điều trị đau cơ bắp ở chuột. Kết quả cho thấy, chiết xuất đơn buốt có tác dụng giảm đau và giảm viêm hiệu quả.

• Một nghiên cứu khác được công bố trên tạp chí Nutrients năm 2019 đã khảo sát tác dụng của đơn buốt đối với các bệnh lý đường tiết niệu, bao gồm tiểu đường. Kết quả cho thấy, đơn buốt có khả năng giảm đường huyết và tăng cường hoạt động của tế bào beta của tụy.

• Nghiên cứu của nhóm nghiên cứu đến từ Đại học Quốc gia Hàn Quốc năm 2020 đã chứng minh rằng chiết xuất đơn buốt có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn Helicobacter pylori, gây ra bệnh viêm dạ dày.

Tuy nhiên, các nghiên cứu về công dụng của đơn buốt vẫn còn hạn chế và cần thêm nhiều nghiên cứu lâm sàng để xác định được tác dụng chính xác của cây này trong điều trị các bệnh lý. Ngoài ra, trước khi sử dụng đơn buốt để điều trị, cần tìm hiểu kỹ về liều lượng, tác dụng phụ và tương tác thuốc để tránh gây ra hậu quả không mong muốn.

Cách dùng - Liều dùng

Dưới đây là một số bài thuốc chữa bệnh, liều lượng và cách thực hiện có thành phần Đơn buốt (Bidens pilosa) theo y học cổ truyền:

• Bài thuốc chữa đau nhức xương khớp: Trộn 30g đơn buốt cùng 20g lá kinh giới tươi, 20g cây trầu không và 10g rau má khô, sắc uống hàng ngày. 

• Bài thuốc chữa bệnh gan: Trộn 30g đơn buốt cùng 30g rau má khô và 10g cây bình vôi, sắc uống hàng ngày. 

• Bài thuốc chữa bệnh tiểu đường: Trộn 20g đơn buốt cùng 20g lá đu đủ tươi, 20g cây đỗ trọng hoàng và 10g cây sâm ngọc linh, sắc uống hàng ngày. 

• Bài thuốc chữa bệnh viêm đại tràng: Trộn 30g đơn buốt cùng 20g lá cỏ ngọt, 20g cây khương hoạt, 20g rễ cây bình vôi và 10g đinh hương, sắc uống hàng ngày. 

Chú ý: Trước khi sử dụng bất kỳ bài thuốc nào, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ và tìm hiểu kỹ về liều lượng và cách thực hiện để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong điều trị.

Lưu ý

Đơn buốt (Bidens pilosa) là một loại dược liệu quý có nhiều tác dụng chữa bệnh, tuy nhiên, để sử dụng hiệu quả và an toàn, cần lưu ý những điều sau đây:

• Dù là một loại dược liệu tự nhiên, Đơn buốt vẫn có thể gây ra một số tác dụng phụ như tiêu chảy, buồn nôn, đau đầu, nổi mẩn da... Vì vậy, trước khi sử dụng, cần phải tìm hiểu kỹ về các tác dụng phụ có thể gây ra và theo dõi tình trạng sức khỏe của bản thân khi sử dụng.

• Đơn buốt có thể tương tác với một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc điều trị rối loạn tiêu hóa và thuốc chống đông máu. Vì vậy, nếu đang sử dụng thuốc hoặc đang trong quá trình điều trị bệnh, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.

• Cần sử dụng đúng liều dùng và cách thức sử dụng được đề xuất. Nếu sử dụng quá liều có thể gây ra tác dụng phụ và ngược lại, nếu sử dụng quá ít, không đủ để có hiệu quả điều trị.

• Đối với những người bệnh đặc biệt như phụ nữ mang thai, cho con bú và trẻ em, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn.

• Cần mua Đơn buốt từ các nguồn tin cậy và đảm bảo chất lượng sản phẩm. Không nên mua từ các nguồn không rõ nguồn gốc để đảm bảo an toàn sức khỏe.