BA GẠC

Giới thiệu về dược liệu

Ba gạc tên khoa học là Rauvolfia verticillata (Lour) Baill, thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae).
Cây Ba gạc còn có tên là La phu mộc, San to (Sapa), Ka day (Ba Na), lạc toọc (Cao Bằng), Tích tiên (Ba Vì – Hà Tây). Tên san to nghĩa là ba chạc, vì cây có 3 lá, chia 3 cành. Tên lạc toọc nghĩa là 1 rễ, vì cây có 1 rễ.

Đặc điểm tự nhiên

Cây ba gạc là một cây nhỏ thân nhẵn, cao trung bình 1 – 1,5m, trên mặt thân có nốt sần nhỏ của bì khổng.

Lá mọc vòng 3 lá một, có khi 4 – 5 lá, hình mác, dài 6 – 11 cm, rộng 1,5 – 3 cm.

Hoa hình ống, màu trắng, phình ở họng, mọc thành xim, tán ở kẽ lá, nở vào các tháng 4 – 7, có khi quanh năm tại đồng bằng. Ngoài ra còn có hoa màu đỏ (du nhập); ba gạc hoa đỏ phình ở họng, mọc thành kim, tán ở kẽ lá, quả đôi, hình trứng, khi chín màu đỏ tươi đến tím đen.

Ba gạc hoa trắng nở từ tháng 4 - 6, quả từ tháng 7 -10. Ba gạc hoa đỏ nở từ tháng 6 - 8, ra quả từ tháng 9 - 11.

Quả đôi, hình trứng, khi chín màu đỏ tươi. Toàn cây có nhựa mủ.

Cây ba gạc ưa điều kiện khí hậu ôn hòa, nơi có ánh sáng yếu, nhưng trồng ở nơi có nắng cây vẫn sống được. Cây có thể trồng được bằng cách gieo hạt hoặc giâm thân cành, trồng được 2 năm là có thể thu hoạch.

Vùng rừng núi là nơi thích hợp để cây ba gạc phát triển. Cây mọc hoang ở các vùng núi: Hà giang, Lạng Sơn, Cao Bằng, Thanh Hóa, Lào Cai.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Vỏ rễ và rễ cây.

Thu hái: Vào mùa thu, đông, đào rễ về, rửa sạch đất, phơi hoặc sấy khô. Cần bảo vệ lớp vỏ vì lớp vỏ chứa nhiều hoạt chất nhất.
Chế biến: Đào rễ cây về rửa sạch, phơi hoặc sấy khô, không làm tổn hại lớp vỏ vì đây là bộ phận có chứa nhiều hoạt chất nhất.

Thành phần hóa học

Toàn phần trong vỏ rễ có chứa 2,64% Alkaloid, Reserpine, Ajmalin. Trong đó Alkaloid là thành phần mang tính sinh học mạnh nhất trong cây; Dược tính quan trọng nhất là Reserpin, có tác dụng trong điều trị an thần và cao huyết áp. Ngoài ra còn có Rauwolfia A, Ajmalin, Ajmalicine và secpentin.

Tác dụng

Cây Ba gạc có tác dụng sau đây:

+ Làm giảm huyết áp do nguồn gốc trung ương, chứ không phải do mạch ngoại biên.

+Làm tim đập chậm.

+Có tác dụng an thần và gây ngủ.

Công dụng

Ba gạc có tác dụng thanh nhiệt hoạt huyết, giải độc, giáng huyết áp. Nước sắc có tác dụng làm giảm huyết áp có nguồn gốc trung ương, làm tim đập chậm, tác dụng an thần gây ngủ. Quy vào 3 kinh Can, kinh Tâm và kinh Thận theo Đông y.

Liều dùng

Hiện nay, Ba gạc thường được chế dưới dạng cao lỏng 1g cao = 1 g vỏ rễ để chữa tăng huyết áp có đau đầu, an thần.

Liều trung bình của cao lỏng Ba gạc là 30 giọt/ngày. Có thể tăng lên tới 45 – 60 giọt. Thời gian điều trị có thể kéo dài, nhưng thường nghỉ 1 tuần sau một đợt dùng 10 – 15 ngày trước khi bắt đầu đợt tiếp theo.

Ngoài ra, chiết xuất các alkaloid (reserpine, ajmalicine, alkaloid toàn phần) được dùng dưới dạng viên nén chữa tăng huyết áp. Ajmalicine chiết từ Ba gạc dùng chữa loạn nhịp tim dưới dạng thuốc viên và thuốc tiêm.Lâm Sàng Trung Dược).

Lưu ý: Các trường hợp dạ dày tá tràng bị loét, nhồi máu cơ tim, hen suyễn đang đợt cấp thì không nên dùng Reserpine, Ajmalicine và các chế phẩm từ Ba gạc.