HỆ THẦN KINH

TỔNG QUÁT

Hệ thần kinh là gì?

Hệ thống thần kinh của bạn chỉ huy hầu hết mọi thứ mà chúng ta làm, suy nghĩ, nói hoặc cảm nhận. Nó kiểm soát các quá trình phức tạp như chuyển động, suy nghĩ và trí nhớ. Nó cũng đóng một vai trò thiết yếu trong những việc cơ thể bạn làm mà không cần suy nghĩ, chẳng hạn như thở, đỏ mặt và chớp mắt.

Hệ thống thần kinh của bạn ảnh hưởng đến mọi khía cạnh sức khỏe của mỗi người, bao gồm:

• Suy nghĩ, trí nhớ, học tập và cảm xúc.

• Các chuyển động, chẳng hạn như giữ thăng bằng và phối hợp cử động.

• Các giác quan, bao gồm cả cách bộ não của bạn diễn giải những gì bạn nhìn, nghe, nếm, chạm và cảm nhận.

• Ngủ, hồi phục và lão hóa.

• Nhịp tim và cách thở.

• Ứng phó với các tình huống căng thẳng.

• Tiêu hóa, cũng như cảm giác đói và khát của bạn.

• Các quá trình của cơ thể, chẳng hạn như tuổi dậy thì.

Hệ thống phức tạp này là trung tâm chỉ huy cho cơ thể của chúng ta. Nó điều chỉnh các hệ thống của cơ thể và cho phép bạn trải nghiệm môi trường xung quanh.

Một mạng lưới dây thần kinh rộng lớn gửi các tín hiệu điện đến và đi từ các tế bào, tuyến và cơ khác trên khắp cơ thể của bạn. Những dây thần kinh này nhận thông tin từ thế giới xung quanh. Sau đó, các dây thần kinh giải thích thông tin và kiểm soát các phản ứng của bạn. Nó gần giống như một xa lộ thông tin khổng lồ, chạy khắp cơ thể mỗi người.

CHỨC NĂNG

Chức năng của hệ thần kinh là gì?

Hệ thống thần kinh của bạn sử dụng các tế bào chuyên biệt được gọi là tế bào thần kinh để gửi tín hiệu hoặc thông điệp đến khắp cơ thể chúng ta. Những tín hiệu điện này truyền giữa não, da, các cơ quan, tuyến và cơ của bạn.

Các tín hiệu giúp bạn cử động chân tay và cảm nhận các cảm giác, chẳng hạn như đau. Mắt, tai, lưỡi, mũi và các dây thần kinh trên toàn cơ thể tiếp nhận thông tin về môi trường xung quanh tác động tới chúng ta. Sau đó, các dây thần kinh mang dữ liệu đó đến và đi từ não của bạn.

Các loại tế bào thần kinh khác nhau gửi các tín hiệu khác nhau. Tế bào thần kinh vận động gửi thông điệp cơ của bạn cử động. Các tế bào thần kinh cảm giác lấy thông tin từ các giác quan của bạn và gửi tín hiệu đến não của bạn. Các loại tế bào thần kinh khác kiểm soát những thứ mà cơ thể bạn tự động làm, như thở, run rẩy, nhịp tim và tiêu hóa thức ăn.

GIẢI PHẪU HỌC

Hệ thần kinh gồm những bộ phận nào?

Hệ thần kinh có hai phần chính. Mỗi phần chứa hàng tỷ tế bào được gọi là tế bào thần kinh. Các tế bào đặc biệt này gửi và nhận các tín hiệu điện qua cơ thể của bạn để chỉ huy các công việc cần thực hiện.

Các bộ phận chính của hệ thần kinh là:

Hệ thần kinh trung ương (CNS): Não và tủy sống tạo nên CNS của bạn. Bộ não của bạn sử dụng các dây thần kinh để gửi thông điệp đến phần còn lại của cơ thể. Mỗi dây thần kinh có một lớp bảo vệ bên ngoài gọi là bao myelin. Bao myelin bao phủ bên ngoài dây thần kinh và giúp truyền thông điệp một cách nhanh hơn.

Hệ thần kinh ngoại biên: Hệ thần kinh ngoại vi (biên) bao gồm nhiều dây thần kinh phân nhánh từ CNS tới khắp cơ thể. Hệ thống này chuyển tiếp thông tin từ não và tủy sống đến các cơ quan, cánh tay, chân, ngón tay và ngón chân của bạn. Hệ thống thần kinh ngoại vi của bạn chứa:

• Hệ thống thần kinh soma, hướng dẫn các chuyển động tự động của bạn.

• Hệ thống thần kinh tự chủ, kiểm soát các hoạt động bạn làm mà không cần suy nghĩ về chúng.

TÌNH TRẠNG VÀ RỐI LOẠN

Những tình trạng và rối loạn nào ảnh hưởng đến hệ thần kinh?

Hàng ngàn rối loạn và tình trạng có thể ảnh hưởng đến thần kinh của bạn. Dây thần kinh bị thương gặp khó khăn khi gửi tín hiệu. Đôi khi nó bị tổn thương đến mức hoàn toàn không thể gửi hoặc nhận được tín hiệu. Tổn thương dây thần kinh có thể gây  triệu chứng tê, cảm giác kim châm hoặc đau. Bạn có thể khó hoặc không thể di chuyển ở khu vực bị tổn thương.

Tổn thương dây thần kinh có thể xảy ra theo nhiều cách. Một số nguyên nhân phổ biến nhất của tổn thương dây thần kinh bao gồm:

• Bệnh tật: Nhiều bệnh nhiễm trùng, ung thư và các bệnh tự miễn dịch như tiểu đường, lupus và viêm khớp dạng thấp có thể gây ra các vấn đề về hệ thần kinh. Bệnh tiểu đường có thể dẫn đến bệnh thần kinh, gây ngứa ran hay đau ở chân và bàn chân. Một tình trạng được gọi là đa xơ cứng tấn công bao myelin xung quanh các dây thần kinh trong thần kinh trung ương.

• Đột quỵ: Đột quỵ xảy ra khi một trong các mạch máu của não bị tắc nghẽn hoặc đột ngột vỡ ra. Nếu không có đủ máu, một phần của não sẽ chết. Sau đó, nó không thể gửi tín hiệu qua dây thần kinh. Đột quỵ có thể gây tổn thương dây thần kinh từ mức độ nhẹ đến nặng.

• Chấn thương do tai nạn: Các dây thần kinh có thể bị dập, kéo căng hoặc đứt trong một tai nạn. Va chạm và ngã xe là những chấn thương phổ biến có thể làm tổn thương các dây thần kinh ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể bạn.

• Áp lực: Nếu một dây thần kinh bị chèn ép hoặc bị nén, nó không thể nhận đủ máu để thực hiện công việc của mình. Các dây thần kinh có thể bị chèn ép vì nhiều lý do, chẳng hạn như hoạt động quá mức (như trong hội chứng ống cổ tay), khối u hoặc các vấn đề về cấu trúc như đau thần kinh tọa.

• Chất độc hại: Thuốc hóa trị liệu, các chất bất hợp pháp, sử dụng quá nhiều rượu và các chất độc hại có thể gây ra bệnh thần kinh ngoại vi hoặc tổn thương thần kinh. Những người bị bệnh thận có nhiều khả năng bị tổn thương thần kinh vì thận của họ khó lọc hết được các chất độc.

• Quá trình lão hóa: Khi bạn già đi, các tín hiệu của tế bào thần kinh của bạn có thể không truyền đi nhanh như trước đây. Bạn có thể cảm thấy yếu hơn và phản xạ của bạn có thể chậm lại. Một số người bị mất cảm giác ở ngón tay, ngón chân hoặc các bộ phận khác trên cơ thể.

Những tình trạng này phổ biến như thế nào?

Một số nguyên nhân gây tổn thương dây thần kinh xảy ra thường xuyên hơn. Chúng bao gồm:

• Bệnh tiểu đường: Tình trạng rối loạn hệ thống nội tiết này gây ra tổn thương thần kinh được gọi là bệnh thần kinh liên quan đến bệnh tiểu đường. Khoảng 30 triệu người Mỹ mắc bệnh tiểu đường và gần 50% trong số họ bị một số tổn thương thần kinh. Bệnh thần kinh của bệnh tiểu đường thường gặp phải ở cánh tay, chân, bàn tay, bàn chân, ngón tay và ngón chân.

• Lupus: Khoảng 1,5 triệu người Mỹ sống chung với bệnh lupus, và 15% trong số họ đã từng bị tổn thương thần kinh.

• Viêm khớp dạng thấp: Những người bị viêm khớp dạng thấp cũng có thể phát triển bệnh thần kinh. Viêm khớp dạng thấp mắc phải ở hơn 1,3 triệu người ở Hoa Kỳ. Đây là một trong những dạng viêm khớp phổ biến nhất.

• Đột quỵ: Khoảng 800.000 người Mỹ bị đột quỵ mỗi năm. Đột quỵ xảy ra thường xuyên hơn ở những người trên 65 tuổi.

CHĂM SÓC

Làm cách nào để giữ cho hệ thần kinh của mình khỏe mạnh?

Hệ thống thần kinh của bạn là trung tâm chỉ huy hoạt động cho toàn bộ cơ thể của bạn. Nó cần được chăm sóc để tiếp tục hoạt động một cách chính xác. Đi khám bác sĩ thường xuyên, chế độ ăn uống lành mạnh, tránh sử dụng ma túy và chỉ uống rượu ở mức độ vừa phải. Cách tốt nhất để tránh tổn thương dây thần kinh do bệnh tật là kiểm soát các tình trạng có thể làm tổn thương dây thần kinh của bạn, chẳng hạn như bệnh tiểu đường.

CÁC CÂU HỎI THƯỜNG GẶP

Khi nào tôi nên gọi cho bác sĩ của mình?

Gọi cho bác sĩ của bạn ngay lập tức nếu bạn có bất kỳ thay đổi đột ngột nào về sức khỏe, chẳng hạn như mất khả năng phối hợp hoặc cảm thấy yếu cơ nghiêm trọng. Bạn cũng nên đến gặp bác sĩ nếu bạn có:

• Các vấn đề về thị lực hoặc đau đầu.

• Nói lắp.

• Tê, ngứa ran, mất cảm giác ở cánh tay hoặc chân.

• Run hoặc rung giật (cử động cơ ngẫu nhiên).

• Thay đổi hành vi hoặc trí nhớ.

• Các vấn đề về phối hợp hoặc di chuyển cơ bắp.