HOA BÁCH HỢP

Đặc điểm tự nhiên

Cây hoa bách hợp là dạng cây thân thảo thấp, chiều cao trung bình chỉ khoảng 60 – 90cm. Trục thân do mầm dinh dưỡng co ngắn lại tạo thành. Cây sống lâu năm. Thân cây hoa bách hợp thường có màu trắng đục có khi phớt hồng và thường rất dễ gãy.

Lá bách hợp có chiều rộng từ 1,8 – 2,8cm, chiều dài 9 – 12cm. Lá mềm, bóng có màu xanh nhạt. Phiến lá thẳng, đầu lá hơi nhọn, không có cuống hoặc cuống ngắn. Số lượng lá khá nhiều, khoảng từ 50 – 150 lá.

Quả loa kèn thuộc loại quả nẻ, hình tròn dài. Chiều dài 8 – 10cm, đường kính hạt 15 – 22mm. Mỗi quả có 3 ngăn, hạt dẹt tròn xung quanh, có khoảng trên 600 hạt. Trong điều kiện khô lạnh, hạt có thể giữ được 3 năm.

Củ bách hợp ở gần thân rễ. Chu vi củ từ 3 – 6cm, số lượng 1 – 3 củ trên 1 cây. Đây là phần để lấy ra vảy làm thành vị thuốc Bách hợp hay sử dụng.

Hoa Bách hợp thường mọc hơi nghiêng, tạo thành 3 góc so với mặt phẳng nằm ngang khoảng 45 – 60 độ. Hoa có hình như loa kèn. Cánh hoa có nhiều màu trắng, hồng, vàng, cam, hoặc loại có đốm tía mặt trong gọi là Tiger Lily.

Hoa Bách hợp ưa nhiệt độ lạnh, khắc nghiệt, ít nắng. Ở điều kiện khí hậu này, cây phát triển cao lớn hơn. Bách hợp có nguồn gốc từ Nhật Bản, châu Âu. Tại Việt Nam, cây được trồng lần đầu tiên ở Đà Lạt vào năm 1945. Sau này cây cũng được trồng làm thuốc hoặc mọc hoang ở các vùng núi cao 1300 – 2000 m, lạnh nhiều như Sapa (Lào Cai), Mù Cang Chải (Yên Bái), Sìn Hồ, Phong Thổ (Lai Châu), Quản Bạ, Đồng Văn (Hà Giang), Đèo Gió (Cao Bằng).

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Phần củ của cây bách hợp là bộ phận được sử dụng để bào chế dược liệu.

Thu hái: Hàng năm vào cuối mùa  hè, đầu mùa thu, khoảng từ tháng 7  đến tháng 8 âm lịch, khi thân và lá cây bắt đầu khô héo thì đào hết cây để lấy phần củ.

Chế biến: Sau khi thu hái dược liệu, dùng tay hoặc dùng dao bóc tách riêng từng vẩy rồi mang đi rửa sạch, phơi hoặc sấy khô. Bảo quản để dùng làm thuốc.

Bảo quản dược liệu đã qua sơ chế ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng mặt trời.

Thành phần hóa học

Trong Bách hợp chứa: 30% là tinh bột 4% protid, 0,1% chất béo và vitamin C còn lại là chất xơ.

Tác dụng

+Vị thuốc có tác dụng nhuận phế, tiêu đờm, thanh nhiệt, lợi tiểu, dưỡng tâm, an thần… Chính vì vậy nên có tác dụng trong điều trị lao phổi, ho có đờm, ho ra máu, thần kinh suy nhược, viêm phế quản, phù thũng, tim đập mạnh. 

+Tác dụng kháng virus HIV : Khả năng này đã được nghiên cứu và chứng minh có hiệu quả. Do có nhiều protein, chất béo, hoạt chất colchicine… giúp giảm hoạt động của virus HIV.

Công dụng

Cây hoa bách hợp có vị đắng, tính hơi hàn và sẽ có các công dụng sau đây:

+Điều trị ho không khỏi, hoặc trong đàm có máu.

+Điều trị bệnh phổi thổ huyết.

+Điều trị bệnh phế thủng nhiệt phiền muộn.

+Điều trị đau ngực thổ huyết.

+Điều trị viêm phế quản các chứng ho.

+Điều trị ho lâu ngày không khỏi, tâm thần suy nhược, phổi yếu, hồi hộp, lo âu, buồn bực, ít ngủ.

+Điều trị đau bụng, đau dạ dày mãn tính.

+Điều trị đại tiện ra máu.

+Điều trị mất ngủ.

Liều dùng 

Hoa bách hợp thường được sắc để uống hoặc tán thành bột để dùng. Khi chữa ho, đau ngực, lao phổi thì có thể dùng nguyên liệu tươi để ép nước uống. Mỗi ngày nên dùng khoảng 20g là vừa đủ.

Lưu ý khi sử dụng

Không sử dụng dược liệu bách hợp cho những trường hợp ho do phong, tiêu chảy do tỳ vị bị hàn, hàm xâm nhiễm.