XẠ TRỊ TRONG ĐIỀU TRỊ UNG THƯ VÚ

Tổng quan

Xạ trị trong điều trị ung thư vú bao gồm việc sử dụng tia X năng lượng cao, proton hoặc các chùm tia khác để tiêu diệt tế bào ung thư. Các tế bào phát triển nhanh chóng, chẳng hạn như tế bào ung thư, dễ bị ảnh hưởng của xạ trị hơn các tế bào bình thường.

Các hạt hoặc tia X không gây đau đớn và không nhìn thấy được. Bạn không bị nhiễm phóng xạ sau khi điều trị, vì vậy có thể an toàn khi ở gần những người khác sau khi điều trị, kể cả trẻ em.

Xạ trị ung thư vú có thể được thực hiện thông qua:

• Bức xạ bên ngoài. Một máy truyền bức xạ từ bên ngoài cơ thể của bạn đến tế bào ở ngực. Đây là loại xạ trị phổ biến nhất được sử dụng cho bệnh ung thư vú.

• Bức xạ bên trong (brachytherapy). Sau khi bạn phẫu thuật loại bỏ ung thư, bác sĩ của bạn tạm thời đặt một thiết bị phân phối bức xạ vào ngực của bạn ở khu vực từng bị ung thư. Thiết bị sẽ phát ra một nguồn phóng xạ trong suốt quá trình điều trị của bạn.

Xạ trị có thể được sử dụng để điều trị ung thư vú ở hầu hết mọi giai đoạn. Xạ trị là một cách hiệu quả để giảm nguy cơ tái phát ung thư vú sau phẫu thuật. Ngoài ra, nó thường được sử dụng để giảm bớt các triệu chứng gây ra bởi ung thư đã di căn đến các bộ phận khác của cơ thể (ung thư vú di căn).

Tại sao cần thực hiện

Xạ trị có thể tiêu diệt tế bào ung thư. Nó thường được sử dụng sau khi phẫu thuật để giảm nguy cơ ung thư tái phát. Nó cũng có thể được sử dụng để giảm đau và các triệu chứng khác của ung thư vú giai đoạn muộn.

Bức xạ sau khi cắt bỏ khối u

Nếu bạn đang tiến hành phẫu thuật để loại bỏ ung thư vú và giữ nguyên các mô vú còn lại (phẫu thuật cắt bỏ khối u hoặc phẫu thuật bảo tồn vú), bác sĩ có thể đề nghị xạ trị sau thủ thuật để tiêu diệt bất kỳ tế bào ung thư nào có thể còn sót lại. Điều trị bức xạ sau khi phẫu thuật cắt bỏ khối u làm giảm nguy cơ ung thư sẽ quay trở lại ở vị trí bị ảnh hưởng.

Cắt bỏ khối u kết hợp với xạ trị thường được gọi là liệu pháp bảo tồn vú. Loại điều trị này có hiệu quả tương tự như cắt bỏ tất cả các mô vú (cắt bỏ vú). Trong những tình huống đặc biệt, nguy cơ tái phát là rất thấp, bác sĩ cũng có thể thảo luận về lựa chọn tránh bức xạ sau khi cắt bỏ khối u.

Sau khi cắt bỏ khối u, các lựa chọn điều trị bức xạ có thể bao gồm:

• Bức xạ toàn bộ vú. Một trong những loại xạ trị phổ biến nhất sau khi cắt bỏ khối u là bức xạ chùm bên ngoài toàn bộ vú.

• Bức xạ đến một phần của vú. Xạ trị cho một phần vú có thể là một lựa chọn cho một số bệnh ung thư vú giai đoạn đầu. Kỹ thuật này hướng bức xạ bên trong hoặc bên ngoài đến khu vực xung quanh nơi khối u ung thư được loại bỏ.

Bức xạ sau khi cắt bỏ vú

Bức xạ cũng có thể được sử dụng sau khi cắt bỏ vú. Trong tình huống này, bức xạ có thể tiêu diệt bất kỳ tế bào ung thư nào có thể còn sót lại và giảm nguy cơ ung thư có thể tái phát trong các mô còn lại của thành ngực hoặc các hạch bạch huyết.

Khi xác định liệu bạn có nên xạ trị sau khi cắt bỏ vú hay không, bác sĩ sẽ xem xét liệu bạn có:

• Nổi hạch có dấu hiệu ung thư vú. Các hạch bạch huyết dưới cánh tay (nách) có kết quả dương tính với tế bào ung thư là dấu hiệu cho thấy một số tế bào ung thư đã lan ra ngoài vú.

• Kích thước khối u lớn. Ung thư vú lớn hơn khoảng 2 inch (5 cm) thường có nguy cơ tái phát cao hơn so với các khối tế bào ung thư nhỏ hơn.

• Phần rìa của mô có dấu hiệu ung thư vú. Sau khi mô vú được loại bỏ, các rìa của mô sẽ được kiểm tra các dấu hiệu của tế bào ung thư. Phần rìa rất hẹp hoặc rìa có kết quả dương tính với tế bào ung thư là một yếu tố nguy cơ của tái phát.

Xạ trị ung thư vú tiến triển 

Xạ trị cũng có thể được sử dụng để điều trị:

• Ung thư vú không thể loại bỏ bằng phẫu thuật.

• Ung thư vú dạng viêm, một loại ung thư lan rộng đến các kênh bạch huyết của vùng da bao phủ vú. Loại ung thư này thường được điều trị bằng hóa trị trước khi phẫu thuật cắt bỏ vú, sau đó là xạ trị, để giảm nguy cơ tái phát.

Xạ trị để kiểm soát ung thư vú di căn

Nếu ung thư vú của bạn đã lan rộng (di căn) đến các bộ phận khác của cơ thể, liệu pháp bức xạ có thể được khuyến nghị để thu nhỏ ung thư và giúp kiểm soát các triệu chứng như đau.

Rủi ro

Các tác dụng phụ từ xạ trị khác nhau đáng kể tùy thuộc vào loại điều trị và mô nào được điều trị. Các tác dụng phụ có xu hướng đáng kể nhất vào giai đoạn cuối của quá trình xạ trị. Sau khi các phiên điều trị của bạn hoàn tất, có thể mất vài ngày hoặc vài tuần trước khi xuất hiện tác dụng phụ rõ ràng.

Các tác dụng phụ thường gặp trong quá trình điều trị có thể bao gồm:

• Mệt mỏi nhẹ đến trung bình

• Kích ứng da, chẳng hạn như ngứa, mẩn đỏ, bong tróc hoặc phồng rộp, tương tự như những gì bạn có thể gặp khi bị cháy nắng

• Sưng vú

Tùy thuộc vào mô tiếp xúc, xạ trị có thể gây ra hoặc làm tăng nguy cơ:

• Sưng cánh tay (phù bạch huyết) nếu các hạch bạch huyết dưới cánh tay được điều trị

• Tổn thương hoặc biến chứng dẫn đến việc loại bỏ mô cấy nếu bạn đã tái tạo vú bằng mô cấy sau khi cắt bỏ vú

Hiếm khi, xạ trị có thể gây ra hoặc làm tăng nguy cơ:

• Gãy xương sườn hoặc đau thành ngực

• Mô phổi bị viêm hoặc tổn thương tim

• Ung thư thứ phát, chẳng hạn như ung thư xương hoặc cơ (sarcoma) hoặc ung thư phổi

Bạn cần chuẩn bị như thế nào

Trước khi điều trị bức xạ, bạn sẽ gặp nhóm xạ trị của mình, có thể bao gồm:

• Một bác sĩ ung thư bức xạ, một bác sĩ chuyên điều trị ung thư bằng bức xạ. Bác sĩ ung thư bức xạ sẽ xác định liệu pháp thích hợp cho bạn, theo dõi tiến trình của bạn và điều chỉnh phương pháp điều trị nếu cần thiết.

• Một nhà vật lý y tế ung thư bức xạ và một bác sĩ đo liều lượng, người thực hiện các phép tính và đo lường về liều lượng bức xạ của bạn và việc phân phối nó.

• Một y tá ung thư bức xạ, bác sĩ y tá hoặc trợ lý bác sĩ, người trả lời các câu hỏi về phương pháp điều trị và tác dụng phụ và giúp bạn quản lý sức khỏe của mình trong quá trình điều trị.

• Các nhà trị liệu bức xạ, người vận hành thiết bị bức xạ và thực hiện các phương pháp điều trị của bạn.

Trước khi bạn bắt đầu điều trị, bác sĩ ung thư bức xạ sẽ cùng bạn xem xét bệnh sử và khám sức khỏe để xác định xem bạn có được lợi từ việc xạ trị hay không. Bác sĩ cũng sẽ thảo luận về những lợi ích tiềm năng và tác dụng phụ của việc xạ trị.

Trước khi xạ trị bên ngoài

Trước buổi điều trị đầu tiên, bạn sẽ trải qua một buổi lập kế hoạch xạ trị (mô phỏng), trong đó bác sĩ ung thư bức xạ lên kế hoạch cẩn thận để xác định vị trí cần điều trị chính xác. Trong quá trình mô phỏng:

• Bác sĩ xạ trị sẽ giúp bạn có tư thế tốt nhất để thiết bị chiếu chùm tia vào vùng bị ảnh hưởng, tránh làm tổn thương các mô bình thường xung quanh. Đôi khi miếng đệm hoặc các thiết bị khác được sử dụng để giúp bạn giữ nguyên tư thế.

• Bạn phải chụp CT để bác sĩ ung thư bức xạ xác định vị trí khu vực cần điều trị và các mô bình thường để tránh. Bạn sẽ nghe thấy tiếng ồn từ thiết bị CT khi nó di chuyển xung quanh cơ thể. Cố gắng thư giãn và giữ yên cơ thể để giúp đảm bảo các phương pháp điều trị nhất quán và chính xác.

• Bác sĩ xạ trị có thể đánh dấu cơ thể bạn bằng mực bán vĩnh viễn hoặc bằng các chấm hình xăm vĩnh viễn nhỏ. Những dấu này sẽ hướng dẫn bác sĩ xạ trị trong quá trình thực hiện bức xạ. Chú ý khi vệ sinh để tránh chà rửa làm trôi vết bẩn.

• Bác sĩ đo liều lượng, nhà vật lý bức xạ và bác sĩ ung thư bức xạ sử dụng phần mềm máy tính để lập kế hoạch điều trị mà bạn được thực hiện. Sau khi mô phỏng và lập kế hoạch và nhiều lần kiểm tra đảm bảo chất lượng được thực hiện, bạn có thể bắt đầu được điều trị.

Trước khi xạ trị bên trong

Trước khi bắt đầu xạ trị bên trong, một thiết bị đặc biệt có chứa chất phóng xạ được đặt vào khu vực nơi ung thư đã được loại bỏ. Điều này có thể được thực hiện trong quá trình phẫu thuật ung thư hoặc là một thủ thuật riêng biệt vài ngày sau đó.

Quá trình thực hiện

Xạ trị thường bắt đầu từ 3 – 8 tuần sau khi phẫu thuật trừ khi có kế hoạch hóa trị. Khi có kế hoạch hóa trị, xạ trị thường bắt đầu từ 3 – 4 tuần sau khi kết thúc hóa trị. Bạn có thể sẽ được xạ trị ngoại trú tại bệnh viện hoặc cơ sở điều trị khác.

Một lịch trình (liệu trình) điều trị phổ biến bao gồm một lần xạ trị mỗi ngày, 5 ngày một tuần (thường là từ thứ 2 đến thứ 6), trong 5 hoặc 6 tuần. Liệu trình này vẫn thường được sử dụng ở những người cần xạ trị các hạch bạch huyết.

Càng ngày, các bác sĩ càng khuyến nghị lịch trình điều trị ngắn hơn (điều trị thiếu phân đoạn). Chiếu xạ toàn bộ vú thường có thể được rút ngắn từ 1 – 4 tuần. Việc chiếu xạ một phần vú có thể được hoàn thành sau 5 ngày hoặc ít hơn. Lịch trình điều trị phân đoạn này hoạt động tốt và kéo dài hơn và có thể làm giảm nguy cơ mắc một số tác dụng phụ. Bác sĩ ung thư bức xạ có thể giúp quyết định liệu trình phù hợp với bạn.

Trong quá trình bức xạ bên ngoài

Một buổi xạ trị bên ngoài điển hình thường tuân theo quy trình sau:

• Khi đến bệnh viện hoặc cơ sở điều trị, bạn sẽ được đưa đến một căn phòng đặc biệt được dùng riêng cho xạ trị.

• Bạn có thể cần cởi bỏ quần áo và mặc áo choàng bệnh viện.

• Bác sĩ xạ trị giúp bạn vào đúng tư thế đã xác định trong quá trình mô phỏng.

• Nhà trị liệu có thể thực hiện xét nghiệm hình ảnh hoặc chụp X-quang để đảm bảo rằng bạn vào đúng tư thế.

• Nhà trị liệu sẽ rời khỏi phòng và bật thiết bị phát bức xạ (máy gia tốc tuyến tính).

• Mặc dù nhà trị liệu không ở trong phòng trong thời gian điều trị, họ sẽ theo dõi bạn từ phòng khác trên màn hình TV. Thông thường, bạn và nhà trị liệu có thể nói chuyện qua hệ thống liên lạc nội bộ. Nếu bạn cảm thấy đau hoặc không thoải mái, hãy nói với bác sĩ trị liệu để có thể dừng quá trình này nếu cần thiết.

Việc phân phối bức xạ có thể chỉ kéo dài vài phút, nhưng dự kiến bạn sẽ cần ​​ dành 15 đến 45 phút cho mỗi phiên, vì có thể mất vài phút để bạn có thể ở đúng tư chính xác mỗi phiên điều trị. Bước này giúp đảm bảo việc phân phối bức xạ chính xác.

Xạ trị không gây đau đớn. Bạn có thể cảm thấy khó chịu khi nằm ở tư thế cần thiết, nhưng điều này thường chỉ cần thực hiện trong thời gian ngắn.

Sau buổi xạ trị, bạn có thể tự do tham gia các hoạt động hàng ngày của mình. Thực hiện bất kỳ bước tự chăm sóc nào tại nhà mà bác sĩ hoặc y tá của bạn yêu cầu, chẳng hạn như chăm sóc da.

Trong một số trường hợp, sau khi các đợt xạ trị chính đã hoàn thành, bác sĩ có thể đề nghị các buổi tăng cường bức xạ. Điều này thường có nghĩa là các phần nhỏ bức xạ sẽ được bổ sung hướng vào vị trí cần điều trị hoặc thêm 4 – 5 ngày điều trị. Ví dụ, sau khi chiếu xạ toàn bộ vú hoàn tất, việc tăng cường bức xạ thường được chiếu vào khu vực đã loại bỏ ung thư.

Trong quá trình bức xạ bên trong

Đối với bức xạ bên trong, nguồn phóng xạ được đưa vào 1 hoặc 2 lần một ngày trong vài phút. Điều này thường được thực hiện trên cơ sở ngoại trú và bạn có thể nghỉ giữa các buổi điều trị.

Sau quá trình điều trị, thiết bị phân phối bức xạ được lấy ra. Bạn có thể được cho thuốc giảm đau trước khi thực hiện. Khu vực này có thể bị đau hoặc mềm trong vài ngày hoặc vài tuần khi mô phục hồi sau phẫu thuật và xạ trị.

Kết quả

Sau khi bạn hoàn thành quá trình xạ trị, bác sĩ ung thư bức xạ hoặc các chuyên gia y tế khác sẽ lên lịch tái khám để theo dõi sự tiến triển của bệnh lý, tìm các tác dụng phụ muộn và kiểm tra các dấu hiệu tái phát ung thư. Lập danh sách các câu hỏi bạn muốn hỏi các thành viên trong nhóm chăm sóc của bạn.

Sau khi hoàn tất quá trình xạ trị, hãy cho chuyên gia y tế của bạn biết nếu bạn gặp phải:

• Đau dai dẳng

• Các cục khối u mới, vết bầm tím, phát ban hoặc sưng tấy

• Giảm cân không giải thích được

• Sốt hoặc ho không khỏi

• Bất kỳ triệu chứng khó chịu nào khác