XÉT NGHIỆM CYTOCHROME P450 (CYP450)

Tổng quan

Bác sĩ của bạn có thể sử dụng xét nghiệm cytochrome P450 (CYP450) để giúp xác định cách cơ thể bạn xử lý (chuyển hóa) một loại thuốc. Cơ thể con người sử dụng enzym cytochrom P450 để chuyển hóa thuốc. Do các đặc điểm di truyền gây ra các biến thể trong các enzym này, thuốc có thể chuyển hóa khác nhau ở mỗi người.

Xét nghiệm gen chuyển hóa thuốc - còn được gọi là pharmacogenomics hoặc pharmacogenetics - giúp nghiên cứu về cách gen ảnh hưởng tới phản ứng của cơ thể bạn với thuốc. Các xét nghiệm này tìm kiếm những thay đổi hoặc biến thể trong các gen này để xác định liệu một loại thuốc có thể là phương pháp điều trị hiệu quả cho bạn hoặc liệu bạn có thể mắc các tác dụng phụ từ một loại thuốc cụ thể hay không.

Enzyme cytochrome P450 bao gồm enzyme CYP2D6, men này chuyển hóa nhiều loại thuốc điều trị trầm cảm và thuốc chống loạn thần. Bằng cách xét nghiệm ADN của bạn để tìm các biến thể gen nhất định, xét nghiệm CYP450 có thể cung cấp manh mối về cách cơ thể bạn phản ứng với một loại thuốc chống trầm cảm cụ thể. Các xét nghiệm CYP450 cũng có thể xác định các biến thể của các enzym khác, chẳng hạn như enzym CYP2C19.

CYP450 và các xét nghiệm di truyền khác (xét nghiệm xác định kiểu gen) đang trở nên phổ biến hơn khi các bác sĩ cố gắng hiểu tại sao thuốc chống trầm cảm lại hiệu quả ở một số người chứ không phải những người khác. Mặc dù việc sử dụng các xét nghiệm này có thể ngày càng tăng, nhưng vẫn có những hạn chế.

Tại sao cần thực hiện

Thuốc điều trị trầm cảm thường được kê đơn dựa trên các triệu chứng và bệnh sử. Đối với một số người, loại thuốc chống trầm cảm đầu tiên được giúp làm giảm các triệu chứng trầm cảm và có các tác dụng phụ có thể chấp nhận được. Tuy nhiên, đối với nhiều người khác, việc tìm ra loại thuốc phù hợp có nhiều thử thách và sai sót. Đối với một số người, có thể mất vài tháng hoặc lâu hơn để tìm ra loại thuốc chống trầm cảm phù hợp.

Xét nghiệm kiểu gen, chẳng hạn như xét nghiệm cytochrome P450, có thể giảm thời gian cần để xác định các loại thuốc có hiệu quả tốt nhất với bạn. Thuốc lý tưởng nhất là sẽ dẫn đến ít tác dụng phụ hơn và tăng cường hiệu quả điều trị. Các xét nghiệm CYP450 thường chỉ được sử dụng khi các phương pháp điều trị chống trầm cảm ban đầu không thành công.

Xét nghiệm kiểu gen cũng được sử dụng trong các lĩnh vực y học khác. Ví dụ: xét nghiệm CYP2D6 có thể giúp xác định liệu một số loại thuốc điều trị ung thư, chẳng hạn như tamoxifen cho bệnh ung thư vú, có mang lại hiệu quả hơn hay không. Xét nghiệm CYP2C9 có thể giúp xác định liều lượng thích hợp của warfarin chống đông máu để giảm nguy cơ tác dụng phụ.

Lĩnh vực này ngày càng phát triển và có nhiều loại xét nghiệm xác định kiểu gen khác nhau. Các xét nghiệm khác nhau về loại thuốc và cách thức xét nghiệm được thực hiện.

Bạn cần chuẩn bị những gì?

Bạn sẽ không cần phải nhịn ăn hoặc có bất kỳ sự chuẩn bị đặc biệt nào trước khi làm xét nghiệm.

Quá trình thực hiện

Đối với các xét nghiệm cytochrome P450, mẫu ADN của bạn sẽ được lấy bằng một trong các phương pháp sau:

• Tăm bông. Một tăm bông được xoa bên trong má của bạn để lấy mẫu tế bào.

• Nước bọt. Bác sĩ có thể lấy mẫu nước bọt khi bạn khạc vào một ống đựng mẫu.

• Máu. Máu được lấy từ tĩnh mạch trên cánh tay của bạn.

Sau khi làm xét nghiệm

Việc lấy mẫu ADN chỉ mất vài phút. Sau đó, mẫu của bạn được gửi đến phòng thí nghiệm để phân tích để tìm các gen cụ thể.

Kết quả

Thường mất vài ngày đến một tuần để có kết quả xét nghiệm cytochrome P450. Bạn và bác sĩ có thể thảo luận về kết quả và các lựa chọn điều trị của mình.

Các xét nghiệm CYP450 cung cấp thông tin về cách cơ thể bạn chuyển hóa một loại thuốc như thế nào bằng cách xét nghiệm các enzym cụ thể. Kết quả có thể được phân loại theo tốc độ cơ thể bạn chuyển hóa một loại thuốc cụ thể. Ví dụ: kết quả của xét nghiệm CYP2D6 có thể phân thành 4 loại sau đây:

• Chuyển hóa kém. Nếu cơ thể bạn chuyển hóa một loại thuốc nào đó chậm hơn bình thường do thiếu enzym, thuốc có thể tích tụ trong cơ thể của bạn. Sự tích tụ này có thể làm tăng khả năng gây ra tác dụng phụ. Bạn vẫn có thể nhận được hiệu quả từ những loại thuốc này, nhưng ở liều lượng thấp hơn.

• Chuyển hóa trung bình. Cơ thể bạn có thể không chuyển hóa một số loại thuốc cũng như những người được phân loại là chuyển hóa bình thường.

• Chuyển hóa bình thường (còn được gọi là chất chuyển hóa rộng rãi). Nếu xét nghiệm cho thấy cơ thể bạn chuyển hóa thuốc chống trầm cảm một cách bình thường, bạn có nhiều khả năng hưởng lợi từ việc điều trị và mắc ít tác dụng phụ hơn những khác.

• Chuyển hóa nhanh (Ultrarapid). Trong trường hợp này, thuốc sẽ bị đào thải khỏi cơ thể bạn quá nhanh - thường là trước khi chúng có cơ hội thể hiện tác động của mình. Bạn có thể sẽ cần sử dụng liều lượng thuốc cao hơn bình thường.

Xét nghiệm CYP450 không hữu ích cho tất cả các loại thuốc chống trầm cảm, nhưng nó có thể cung cấp thông tin về cách cơ thể bạn chuyển hóa một số loại thuốc trong số đó. Ví dụ:

• Enzyme CYP2D6 tham gia vào việc chuyển hóa các thuốc chống trầm cảm như fluoxetine (Prozac), paroxetine (Paxil, Pexeva), fluvoxamine (Luvox) và venlafaxine (Effexor XR), cũng như thuốc chống trầm cảm ba vòng như nortriptyline (Pamelor), amitriptyline, clomipramine (Anafranil), desipramine (Norpramin) và imipramine (Tofranil). Một số thuốc chống trầm cảm, chẳng hạn như fluoxetine và paroxetine, có thể ức chế hoạt động của enzym CYP2D6.

• Enzyme CYP2C19 tham gia vào quá trình chuyển hóa citalopram (Celexa) và escitalopram (Lexapro).

Hạn chế

Mặc dù xét nghiệm này có nhiều tiềm năng, phương pháp này cũng có những hạn chế:

• Các xét nghiệm chỉ có sẵn cho một số loại thuốc nhất định. Ngoài ra, mỗi xét nghiệm chỉ dành riêng cho một loại thuốc, vì vậy việc thay đổi thuốc có thể yêu cầu một xét nghiệm khác.

• Xét nghiệm không thể dự đoán loại thuốc nào sẽ phù hợp nhất với bạn - nó chỉ có thể cung cấp thông tin về 1 loại thuốc.

• Các xét nghiệm chỉ xem xét một số gen liên quan đến cách cơ thể bạn chuyển hóa một số loại thuốc nhất định - vì vậy còn nhiều yếu tố khác nằm ngoài phạm vi của xét nghiệm có thể ảnh hưởng đến cách thuốc chống trầm cảm hoạt động.

• Các xét nghiệm tập trung vào cách cơ thể chuyển hóa thuốc, không phải tác dụng của thuốc đối với cơ thể, chẳng hạn như cách thuốc có thể thay đổi các thụ thể não để cải thiện các triệu chứng.

• Không hoàn toàn rõ ràng về lợi ích của các xét nghiệm trong việc lựa chọn thuốc chống trầm cảm. Ngay cả khi bạn đã làm các xét nghiệm, bạn vẫn có thể cần thử các loại thuốc chống trầm cảm khác nhau và với liều lượng khác nhau để xác định loại nào phù hợp nhất với bạn.

• Không phải tất cả các công ty bảo hiểm đều chi trả chi phí cho các xét nghiệm này.

Bất chấp những hạn chế, một số bác sĩ sử dụng xét nghiệm CYP450 và cho rằng chúng hữu ích. Tuy nhiên, những xét nghiệm này không phải là cách duy nhất để xác định loại thuốc chống trầm cảm nào tốt nhất. Chúng chỉ là một công cụ có thể cung cấp thông tin. Lựa chọn thuốc chống trầm cảm dựa trên tiền sử bệnh và các triệu chứng của bạn vẫn là phương pháp tiêu chuẩn để xác định loại thuốc tốt nhất đối với bạn.