BÔNG ỔI

Đặc điểm tự nhiên

Cây bông ổi là một dạng cây bụi thân nhỏ. Chiều cao trung bình của cây khoảng 1 – 2 mét hoặc có khi cao hơn. Thân cây hình vuông, bề mặt có phủ nhiều lông nháp, kèm theo đó còn có cả gai mọc quặp xuống dưới. Toàn thân cây phát ra một mùi hăng đặc biệt.

Cây phát triển nhiều cảnh vươn dài, cây mọc thành từng bụi nhỏ.

Lá màu xanh, mỏng, thường có hình trái xoăn hoặc hình trái tim. Đầu lá nhọn, tròn ở dưới gốc, mép lá hình răng cưa đều nhau.

Hoa cây bông ổi mọc thành cụm ở đầu cành hoặc đâm ra từ các kẽ lá. Cùng một chùm hoa nhưng lại có nhiều màu sắc khác nhau như cam, vàng, hồng cánh sen, đỏ, trắng hoặc hồng phấn. Chính vì vậy mà dân gian còn gọi cây bông ổi là cây ngũ sắc. 

Quả ra vào tháng 4 – tháng 9. Nó có dạng quả bạch hình cầu. Quả chín sẽ có màu đen. Bên trong chứa 1 hoặc 2 hạt có vỏ cứng, bên ngoài hình dáng xù xì.
Cây mọc hoang nhiều ở các khu đất trống, sườn đồi núi hay mọc ven theo các bờ biển. Tại Việt Nam cây được trồng khá phổ biến tại các khu vực công cộng, vườn sinh thái, hay những khuôn viên có diện tích tích nhỏ, vì cây có hoa đẹp, màu sắc sặc sỡ. 

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Rễ, là và hoa

Thu hái: Thu hái quanh năm
Chế biến: Dược liệu sau khi đem về được rửa sạch, dùng ngay ở dạng tươi hoặc tích trữ bằng cách phơi hay sấy khô.

Thành phần hóa học

Năm 1943 Low đã chiết được từ cây bông ổi một chất gọi là lantanin.

Lá: Trong lá tươi của cây mới phát triển chứa 0,2% tinh dầu. Ở thời kỳ có hoa, lá có thêm các chất lantaden và lantanin chiếm 0,31- 0,68%.

Trong Hoa khô có chứa tinh dầu (0,07%), terpen bicyclic (8%), L-a-phelandren ( 10 – 12%).

Vỏ cây: Lantanin ( một dạng alcaloid) 0,08%

Cây bông ổi Ấn Độ: Chứa tinh dầu bao gồm các thành phần chủ yếu như cameren, cameren, còn có isocameren.

Tác dụng

Cây Bông móng tay có tác dụng theo Y học hiện đại:

+Cầm máu, kháng khuẩn

+Ngăn chặn các cơn co thắt diễn ra ở cơ trơn, giúp các cơ trong tử cung được co giãn. Đồng thời nó cũng có tác dụng làm giảm huyết áp và hoạt động tương tự như một chất kháng sinh, giúp giảm ho, điều trị viêm họng.

+Đài hoa và lá cây bông ổi có tác dụng kích thích tiểu tiện, thông tiểu, nhuận gan.

+Thử nghiệm tiêm dịch chiết đài hoa trên mèo thí nghiệm phát hiện công dụng làm giảm huyết áp ở mèo.

+Chiết xuất polysaccharid từ nụ hoa có thể hòa tan trong nước. Chất này khi thử nghiệm trên chuột được cấy ghép khối u sarcoma 180 cho thấy khả năng ức chế, làm chậm sự phát triển của khối u.

+Chiết xuất tinh dầu từ hạt bông ổi thể hiện rõ đặc tính kháng sinh, giúp tiêu diệt một số chủng vi khuẩn gây bệnh như Salmonella typhi, Staphylococcus aureus hay Bacillus subtilis… Chất này cũng đồng thời làm giảm khả năng hoạt động của một số vi nấm, đặc biệt là nấm trychophyton.

+Hoạt chất lantanin trong vỏ cây có công dụng hạ nhiệt, làm giảm khả năng tuần hoàn.

Công dụng

Tính vị: Trong Đông y, mỗi bộ phận của cây hoa ngũ sắc đều có tính vị riêng:

+Lá: tính mát, vị đắng, có mùi hôi,có tác dụng hạ sốt, tiêu độc, tiêu sưng.

+Hoa: Vị ngọt, tính mát có tác dụng có tác dụng cầm máu.

+Rễ: vị ngọt, hơi đắng có tác dụng hạ sốt, tiêu độc, giảm đau.

Còn đối với công dụng thì mỗi bộ phận cũng có công dụng riêng:

+Rễ thường dùng trị sốt lâu không dứt, quai bị, phong thấp đau xương, chấn thương bầm giáp.

+Hoa dùng trị lao với ho ra máu và hạ huyết áp.

+Lá dùng ngoài đắp vết thương, vết loét hoặc dùng để cầm máu, cũng dùng trị ghẻ lở, viêm da, các vết chàm và dùng chườm nóng trị Thấp khớp.

Liều dùng

Dùng ngoài không kể liều lượng. Một số nơi người dân dùng lá cây bông ổi giã nát đắp lên những vết thương, vết loét. Người ta cho rằng lá bông ổi có tính chất sát trùng lên da, cầm máu. Người ta còn dùng đắp nơi rắn cắn và cho vào nồi nước xông chữa cảm mạo, sốt.

Liều dùng 10 - 12 g/ ngày dạng thuốc sắc.

Nhưng để cẩn thận thì cần dùng theo chỉ định của bác sĩ về liều lượng để đạt hiệu quả và an toàn.

Lưu ý

Tránh nhầm lẫn giữa cây bông ổi với cây cỏ ngũ sắc ( cây cỏ hôi, hoa cứt lợn).

Bệnh nhân bị dị ứng với bất cứ thành phần nào của dược liệu không dùng.
Không dùng lá cây bông ổi ở liều cao liên tục trong nhiều ngày liền có thể gây ngộ độc và nhiều tác dụng phụ nguy hiểm.