ĐAN SÂM

Giới thiệu về dược liệu

Đan sâm (Salvia miltiorrhiza) còn được gọi là Tử sâm, Huyết sâm, Xích sâm, Đơn sâm, là một loại cây thuộc họ Bạc hà (Lamiaceae) có nguồn gốc từ Trung Quốc và được sử dụng trong y học truyền thống từ hàng ngàn năm nay.

Đan sâm có thân cây cao từ 30 - 90 cm và có các nhánh cành mọc thẳng đứng. Lá của cây có hình bầu dục, dài khoảng 10 - 20 cm, rộng từ 5 - 12 cm, có màu xanh đậm ở mặt trên và màu xám xanh ở mặt dưới.  Mép lá có răng cưa, mặt trên màu xanh, có lông mềm màu trắng, mặt dưới màu xanh tro, có lông nhưng dài hơn. Gân nổi ở dưới, chia phiến lá thành múi nhỏ. Hoa có màu tím nhạt hoặc tím đậm, có hình ống, mọc thành từng chùm nhỏ.

Cây Đan sâm phân bố chủ yếu ở khu vực phía đông và nam của Trung Quốc, cũng như ở Nhật Bản và Hàn Quốc. Hiện nay, loài cây này đã được trồng rộng rãi ở nhiều nơi trên thế giới, bao gồm các nước châu Âu và Bắc Mỹ.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận của cây Đan sâm (Salvia miltiorrhiza) được sử dụng để làm thuốc là thân rễ. Rễ Đan sâm có hình trụ dài, hơi cong, đôi khi phân nhánh, có rễ con dài 10 - 20 cm, đường kính 0,3 - 1 cm, được coi là một trong những dược liệu quý trong y học cổ truyền. Mặt ngoài thân rễ có  đỏ nâu hoặc đỏ nâu tối, thô ráp, vân nhãn dọc. Vỏ rễ có màu nâu tía, bong ra. Thể chất rễ cứng và giòn, mặt bẻ gãy không chắc, có vết nứt, hoặc hơi phẳng và đặc. Mùi nhẹ thoang thoảng, vị hơi đắng và se.

Dược liệu tương đối mập chắc khi thu hái, đường kính 0,5 - 1,5 cm. Mặt ngoài màu nâu đỏ, có nếp nhăn, phần vỏ bám chặt vào gỗ không dễ bóc ra. 

Thời điểm thu hái rễ Đan sâm thường vào mùa xuân hoặc thu, khi cây đã trưởng thành. Rễ được đào lên và cắt bỏ rễ con, rửa sạch và phơi khô. Trong quá trình phơi khô, cần phải để rễ được tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và gió để loại bỏ độ ẩm.

Sau khi thu hái, rễ Đan sâm có thể được sử dụng tươi hoặc được chế biến thành dạng sấy khô. Các phương pháp chế biến bao gồm sơ chế (lột vỏ), cắt nhỏ, sắc uống trực tiếp, hoặc chiết xuất.

Cần bảo quản rễ Đan sâm ở nơi khô ráo, thoáng mát và tránh ánh nắng trực tiếp. Nếu để ở nơi ẩm ướt, rễ dễ bị mốc và hỏng.

Thành phần hóa học

Các nghiên cứu y học hiện đại đã xác định được thành phần của dược liệu Đan sâm (Salvia miltiorrhiza) bao gồm:

• Tanshinones: là các hợp chất chính có trong rễ Đan sâm, bao gồm tanshinone I, tanshinone IIA, cryptotanshinone và dihydrotanshinone. Các tanshinones này có tính chất chống oxy hóa, chống viêm và chống ung thư.

• Salvianolic acids: là các axit phenolic có trong rễ Đan sâm, bao gồm salvianolic acid A, B, C, D, E và các dẫn xuất của chúng. Salvianolic acids có tính chất chống oxy hóa, chống viêm, chống tăng huyết áp và bảo vệ tim mạch.

• Flavonoids: là các hợp chất có tính chất chống oxy hóa, chống viêm và bảo vệ tim mạch. Các flavonoids có trong rễ Đan sâm bao gồm apigenin, luteolin, hispidulin, scutellarin, baicalin và wogonin.

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng các thành phần này của rễ Đan sâm có tác dụng chống viêm, chống oxy hóa, giảm cholesterol máu, bảo vệ tim mạch và hỗ trợ điều trị các bệnh về gan và thận. Tuy nhiên, việc sử dụng rễ Đan sâm cần được thận trọng và chỉ dùng theo chỉ định của bác sĩ vì có thể gây tác dụng phụ đối với một số người.

Tác dụng - Công dụng

Theo Y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền, Đan sâm (Salvia miltiorrhiza) có vị đắng,, tính ôn, quy kinh vào tâm, gan và thận.

Rễ Đan sâm có nhiều công dụng quan trọng, bao gồm cải thiện lưu thông máu, hỗ trợ máu chảy, thông kinh lạc và giảm đau. Chủ trị trong hành kinh đau bụng, kinh nguyệt không đều, kinh nguyệt bế tắc, huyết tích hòn cục, đau thắt ngực, mất ngủ, tức ngực, nặng ngực.

Theo Y học hiện đại

Các nghiên cứu về tác dụng của Đan sâm (Salvia miltiorrhiza) đã được thực hiện trên nhiều lĩnh vực khác nhau của y học hiện đại. Dưới đây là một số nghiên cứu cụ thể:

• Tác dụng giảm mỡ máu: Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng các chiết xuất từ Đan sâm có tác dụng giảm mỡ máu, đặc biệt là cholesterol và triglyceride. Một nghiên cứu đã được tiến hành trên những người có mức đường huyết cao và mỡ máu cao, cho thấy rằng uống Đan sâm trong 12 tuần có thể giảm cholesterol tổng và LDL (một loại cholesterol xấu) đáng kể.

• Tác dụng chống viêm: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng các thành phần có trong Đan sâm có tác dụng chống viêm. Nghiên cứu đã chứng minh rằng chiết xuất của Đan sâm có thể giảm viêm trong các bệnh như viêm gan và viêm khớp.

• Tác dụng chống ung thư: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng Đan sâm có khả năng ngăn ngừa sự phát triển của một số loại ung thư. Một nghiên cứu đã được tiến hành trên chuột, cho thấy rằng chiết xuất của Đan sâm có tác dụng ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư vú.

• Tác dụng chống oxy hóa: Đan sâm có tác dụng chống oxy hóa mạnh mẽ. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng rễ Đan sâm chứa nhiều chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi các tác nhân gây hại và giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính.

• Tác dụng tăng cường miễn dịch: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng Đan sâm có thể tăng cường hệ thống miễn dịch của cơ thể. Nghiên cứu đã chứng minh rằng Đan sâm có khả năng tăng cường sức đề kháng của các tế bào miễn dịch chống lại bệnh truyền nhiễm.

• Tác dụng chống lão hóa: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng Đan sâm có khả năng giảm quá trình lão hóa và tăng độ đàn hồi của da.

• Tác dụng giảm căng thẳng: Đan sâm có tính chất làm dịu, giúp giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các nghiên cứu trên chỉ là những nghiên cứu sơ bộ, chưa đầy đủ để kết luận về tác dụng của Đan sâm đối với sức khỏe con người. Việc sử dụng Đan sâm trong điều trị bệnh nên được thực hiện dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia y tế.

Cách dùng - Liều dùng

Đan sâm (Salvia miltiorrhiza) được sử dụng trong nhiều bài thuốc để chữa trị nhiều loại bệnh khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc chữa bệnh từ Đan sâm:

• Bài thuốc trị đau ngực: Đan sâm 30g, Bạch thược 15g, Cam thảo 6g, Hoàng kỳ 6g, Kim ngân hoa 6g. Hãm với 500ml nước sôi, chia làm 3 lần uống trong ngày.

• Bài thuốc trị táo bón: Đan sâm 30g, Đại táo đen 30g, Hoài sơn 12g, Cam thảo 6g. Hãm với 500ml nước sôi, chia làm 2 lần uống trong ngày.

• Bài thuốc trị chứng mất ngủ: Đan sâm 30g, Thục địa 15g, Bạch thược 12g, Hoàng kỳ 12g, Thiên niên kiện 12g, Đông trùng hạ thảo 6g. Hãm với 500ml nước sôi, chia làm 2 lần uống trong ngày.

• Bài thuốc trị đau đầu: Đan sâm 15g, Kỷ tử 9g, Bạch thược 6g, Hoàng kỳ 6g, Bạch truật 6g. Hãm với 500ml nước sôi, chia làm 2 lần uống trong ngày.

• Bài thuốc trị đau thần kinh: Đan sâm 30g, Bạch thược 15g, Hoàng kỳ 9g, Cam thảo 9g, Thiên niên kiện 9g, Hoàng cầm 9g. Hãm với 500ml nước sôi, chia làm 3 lần uống trong ngày.

Lưu ý rằng, việc sử dụng Đan sâm trong bài thuốc truyền thống nên được thực hiện dưới sự giám sát của chuyên gia y tế để đảm bảo hiệu quả và an toàn.

Lưu ý

Đan sâm (Salvia miltiorrhiza) là một loại dược liệu quý được sử dụng trong y học cổ truyền và đã được nghiên cứu về tác dụng chữa bệnh trong y học hiện đại. Tuy nhiên, khi sử dụng Đan sâm để chữa bệnh, cần lưu ý những điểm sau đây để đảm bảo hiệu quả và an toàn:

• Liều lượng sử dụng: Đan sâm có tác dụng giảm huyết áp và ức chế đông máu, do đó, nếu sử dụng quá liều hoặc lâu dài có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe như đau đầu, mệt mỏi, chóng mặt, hoa mắt, đau bụng, tiêu chảy và đau tim. Do đó, nên sử dụng theo liều lượng được chỉ định của chuyên gia y tế hoặc theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

• Tác dụng phụ: Đan sâm có thể gây ra tác dụng phụ như dị ứng da, khó thở, chóng mặt, đau bụng, nôn mửa và tiêu chảy. Nếu gặp các triệu chứng này, nên ngừng sử dụng và hỏi ý kiến ​​của bác sĩ.

• Tương tác thuốc: Đan sâm có thể tương tác với một số loại thuốc như thuốc giảm đau, thuốc tăng huyết áp và thuốc chống đông máu. Do đó, trước khi sử dụng Đan sâm, cần phải thông báo cho bác sĩ về các loại thuốc đang sử dụng để tránh tương tác không mong muốn.

• Các nhóm người nên hạn chế sử dụng: Đan sâm không được khuyến khích sử dụng cho trẻ em dưới 12 tuổi, phụ nữ đang mang thai và cho con bú, và người có tiền sử dị ứng với Đan sâm hoặc các thành phần khác của nó.

• Nguồn gốc và chất lượng: Khi sử dụng Đan sâm, cần đảm bảo mua sản phẩm từ nguồn tin cậy và có chất lượng tốt để đảm bảo hiệu quả và an toàn. Nên mua sản phẩm từ các cửa hàng thuốc hoặc các nhà sản xuất uy tín, có chứng nhận kiểm định của cơ quan quản lý chất lượng.