CÀ DẠI HOA TÍM

Giới thiệu về dược liệu 

• Cây cà dại hoa tím là một loại cây nhỏ, mọc đứng, cây trưởng thành cao khoảng 0,6-1,3 mét (m), phân nhiều nhánh nhỏ. Thường sử dụng rễ của loại cây này để làm dược liệu chữa ho, buồn nôn, hen suyễn và sử dụng hạt để trị sâu răng. 

• Tên gọi khác: Cà ấn, cây Plờn plên, cà hoang, dân tộc Tày gọi là Mác rịa phạ đeng,…

• Tên khoa học: Solanum indicum L.

• Họ: Cà – Solanaceae

Rễ và hạt của cây cà hoa tím thường được sử dụng trong y học

Đặc điểm thực vật

Đặc điểm nhận diện của cây cà hoa tím:

• Thân cây: nhỏ, mọc đứng, cây trưởng thành có chiều cao khoảng 0,6 – 1,3 mét, phân nhiều cành nhỏ. Bên ngoài thân và cành đều có gai, được bao phủ bởi một lớp lông tơ mịn hình sao.

• Lá: mọc so le, mặt trên màu xanh đậm, mặt dưới màu trắng nhạt và cả hai mặt lá đều chứa gai mọc trên đường gân. Phiến lá dài 5 – 7cm, bề rộng cỡ 2,5 – 5cm, xẻ 3- 4 thùy. Cuống lá dài khoảng 1,5 cm. Cả cuống lá và lá đều phủ nhiều lông.

• Hoa: từ kẽ lá, các bông hoa mọc thành chùm. Hoa có màu tím xanh, bên ngoài được lông bao phủ.

• Quả: màu xanh, có hình cầu, đường kính khoảng 1cm, bề mặt nhẵn. Khi chín từ màu xanh chuyển sang màu vàng hoặc màu đỏ. Bên trong quả có hạt nhỏ màu vàng, hình dĩa và cũng có bề mặt nhẵn. Quả cà dại hoa tím thường xuất hiện khoảng tháng 1 đến tháng 6 trong năm.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến 

Phân bố

Cây cà dại hoa tím mọc hoang ở khắp Việt Nam bằng hạt hoặc giâm cành, rất dễ phát triển. Thường được tìm thấy ở hai bên đường hoặc các khu đất trống. 

Bộ phận dùng

Rễ và hạt là hai bộ phận được sử dụng nhiều trong y học, thường là những quả đã chín đỏ. Quả chưa chín cũng được thu hoạch để chế biến thành bột cà ri.

Thu hái – bào chế

Rễ có thể đào quanh năm. Sau khi đào rễ, đem rễ về rửa sạch đất cát, thái nhỏ, phơi ngoài nắng đến khi kiệt nước hoặc sấy khô rồi tích trữ làm thuốc. 

Để thu hạt, người ta sẽ hái những quả chín đỏ về để tách bỏ lấy hạt, sau đó phơi khô dùng dần.

Thành phần hóa học 

Một số thành phần có trong cây cà dại hoa tím như: chất béo, ancaloit, glycoancaloit, glycoalcaloid,… 

Tác dụng - Công dụng 

Tác dụng chống viêm

Nghiên cứu áp dụng các phương pháp như gây phù thực nghiệm chân chuột cống trắng bằng kaolin, gây u hạt thực nghiệm với amian. 

Từ khảo sát đã chứng minh rễ và phần trên mặt đất của dược liệu có tác dụng chống viêm đối với phản ứng viêm, ở cả 2 giai đoạn cấp tính và mãn tính.

Đồng thời khảo sát cũng cho thấy cây có tác dụng gây teo tuyến ức chuột cống đực non. So sánh hoạt tính chống viêm của cây với những thuốc chống viêm tiêu chuẩn, kết quả hoạt tính chống viêm phụ thuộc vào liều.

Tác động trên huyết áp

Đã thử nghiệm về nhiều hoạt tính sinh học và chứng minh được sự ảnh hưởng đến huyết áp. Ngoài ra còn tác dụng trên ung thư biểu mô mũi – hầu người trong nuôi cấy mô và trên bệnh bạch cầu siêu vi khuẩn ở chuột trắng.

Khả năng ức chế hệ thần kinh trung ương

Một enzym chiết từ quả cà dại hoa tím có tác dụng gây thủy phân protein, giống như trypsin của tuyến tụy. 

Solanin chiết xuất từ lá và quả cà dại hoa tím có tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương ở thỏ, gây nhanh nhịp tim ở thỏ và chuột cống trắng, gây thay đổi nhịp thở.

Các tác dụng khác

• Chiết xuất từ cây có tác dụng làm tăng lực co cơ tim ở ếch, làm tăng đường máu ở chuột cống trắng, ức chế cholinesterase huyết tương ở người, có thể gây độc hại đối với phôi ở chuột cống và chuột nhắt trắng.

• Solanin ức chế sự phát triển của một số lớn nấm. 

• Cao cồn chiết từ quả có thể kháng khuẩn đối với tụ cầu vàng và E.coli.

• Cao chiết từ lá cũng ức chế E.coli. 

• Một số hoạt tính khác có thể chống co thắt, hạ cholesterol máu và chống HIV-I.

Ngoài ra, cà dại hoa tím có trong thành phần một bài thuốc cổ truyền ở Ấn độ gồm nhiều dược liệu thảo mộc và một số chất khoáng, có tác dụng bảo vệ chống tăng huyết áp và thiếu máu cục. Bài thuốc này đã được chứng minh là có hoạt tính giảm lipid máu ở chuột cống trắng, gây ức chế rõ rệt sinh tổng hợp cholesterol ở gan và làm tăng thải trừ acid mật trong phân.

Theo y học cổ truyền

Trong dân gian và y học cổ truyền, rễ của cà dại hoa tím được dùng làm thuốc chữa ho, hen, sốt, lợi tiểu, chống nôn và có tác dụng thanh tẩy nhẹ.

Liều dùng: từ 6 - 12g mỗi ngày dưới dạng thuốc sắc.

Hạt cà dại hoa tím chữa đau răng, sâu răng: Hạt được rang cháy đến khi lên khói, dùng khói này hứng vào miệng; than hoạt còn lại thì giã nhỏ chà xát lên nướu nơi răng đau.

Rễ dùng điều trị loét mũi, sử dụng khi rễ giã nhỏ. 

Lưu ý

Ở Đài Loan, xét nghiệm lâm sàng bệnh nhân bị thiếu nước và nồng độ hormone chống bài niệu trong huyết thanh thấp so với bình thường - xác định chẩn đoán đái tháo đường do sử dụng chiết suất đậm đặc từ cây cà dại hoa tím trong khoảng 2 tuần liền. Nghiên cứu này cho thấy nếu dùng quá liều lượng từ dược liệu này có khả năng gây nên bệnh đái tháo đường, do đó cần lưu ý khi sử dụng, đặc biệt những người có nguy cơ đái tháo đường cao.