CỦ NÂU

Đặc điểm tự nhiên

Củ nâu là thực vật dây leo, ở gốc có nhiều gai còn phần trên nhẵn. Lá mọc đối xứng ở ngọn và mọc cách ở phần gốc. Củ phát triển ở trên mặt đất, thịt bên trong có màu đỏ, vỏ ngoài màu nâu và sần sùi. Củ nâu khá giống với củ khoai lang nhưng hình dạng tròn hơn.

Ngoài ra, củ nâu còn có một số loại khác như:

+Củ nâu dọc đỏ: củ xám vàng nhạt, vỏ không sần sùi, nhựa màu đỏ nhạt. Loại củ nâu này nhuộm vải cho màu bóng.

+Củ nâu dọc trai hay củ nâu dọc dựa: vỏ thường bị nứt, màu nâu xám nhạt, nhựa đỏ hơn loại trên.

+Củ nâu trắng hay củ nâu tẻ: vỏ củ có rãnh, màu nâu đỏ nhạt, nhựa màu vàng nhạt hơi hồng. Người ta thường dùng loại củ nâu này để nhuộm những nước đầu tiên rồi mới nhuộm những loại củ nâu đỏ nói trên. Vì người ta cho rằng loại củ nâu này làm cho vải thêm dày và bền.

Củ nâu thường mọc hoang rất nhiều ở những vùng rừng núi nước ta, đặc biệt tập trung nhiều nhất ở các tỉnh Lào Cai, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Bắc Giang, Thái Nguyên, Hà Tây,... Ngoài ra cây củ nâu còn được khai thác nhiều ở Lào.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Củ của cây chính là bộ phận được sử dụng để bào chế thuốc.

Thu hái: Dược liệu có thể được thu hái quanh năm.

Chế biến: Củ nâu sau khi thu hái về phải gọt vỏ ngoài, ngâm nhiều nước và thay nước nhiều lần cho hết hoặc giảm chất chát, rồi luộc ăn hoặc phơi khô, dùng dần.

Đối với dược liệu đã phơi khô nên bảo quản ở những nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm mốc.

Thành phần hóa học

Trong Củ nâu có nhiều tanin và tinh bột. Hiện chưa thấy nghiên cứu về thành phần hoá học khác trong Củ nâu được công bố.

Tác dụng

+Dược liệu có tác dụng sát khuẩn, tăng co bóp tử cung và cầm máu.

+Chiết xuất etanolic trong dược liệu có tác dụng chống oxy hóa và kháng khuẩn.

+Thực nghiệm trên thỏ và chó cho thấy dược liệu có tác dụng cầm máu nhanh từ 85 – 96%.

+Một nghiên cứu khoa học đã sử dụng các thành phần hoạt tính cô lập được từ Củ nâu. Đem sử dụng trên chuột thông qua phương pháp tiêm tĩnh mạch cảnh chung và tiêm tĩnh mạch đuôi để kiểm tra tác động của chúng đối với huyết áp. Kết quả cho thấy hoạt chất được phân lập và tinh chế từ Củ nâu có hiệu quả rõ rệt trong việc hạ huyết áp của chuột.

Công dụng

Củ nâu có vị hơi chua, ngọt chát, tính bình và không có độc, sẽ có các công dụng sau đây:

+Điều trị lỵ ra máu.

+Điều trị kiết lỵ và tiêu chảy.

+Điều trị chứng đau bụng ở phụ nữ sau sinh.

+Điều trị chứng liệt nửa người.

+Điều trị đau nhức xương khớp.

+Điều trị chứng tích huyết khối, cục ở phụ nữ.

+Điều trị bệnh tiêu chảy.

Liều dùng

Củ nâu thường được dùng bằng cách mài, nghiền mịn hoặc sắc uống. Ngoài ra dược liệu còn được dùng ngoài da. Liều dùng từ 3 – 9g/ ngày.

Lưu ý khi sử dụng

+Củ nâu không chứa độc nhưng có tính hàn nên tránh dùng nhiều hoặc dùng trong thời gian dài.

+Phụ nữ mang thai và người mắc bệnh không phải do hư chứng và không có thực tà không nên sử dụng dược liệu.