MUỒNG TRÂU

Đặc điểm thực vật

Muồng trâu là loại cây thân nhỡ, cao từ 1.5 – 3m, thân cây dạng gỗ mềm, có đường kính từ 10 – 18cm. 

Lá kép lông chim, mọc so le, có khoảng 8 – 14 đôi lá chét. Lá chét có hình trứng hoặc hình bầu dục tròn ở 2 đầu, cuống lá to, hơi có cánh, lá kèm thẳng, nhọn. Lá chét càng xa thì kích thước càng lớn. 

Hoa mọc ở kẽ lá thành cụm có nhiều bông, dài khoảng 30 – 40cm, cps màu vàng sẫm hoặc vàng nhạt. 

Quả dẹt, hình hạt đậu, rộng 15 – 17mm và dài 8 – 16cm, có cánh ở hai bên rìa, bên trong có khoảng 60 hạt nhỏ. Quả chín khô tách thành 2 mảnh, hạt rơi xuống đất.

Mùa hoa quả: tháng 10 – 12.

Phân bố, sinh thái

Muồng trâu có nguồn gốc từ Nam Mỹ và hiện nay được được trồng ở khắp các nước có khí hậu nhiệt đới. 

Ở nước ta, cây được trồng để làm cảnh và mọc hoang nhiều nơi, tập trung nhiều nhất ở các tỉnh miền núi, ở miền Nam và miền Trung như Bình Dương, Lâm Đồng, Bình Định, Phú Yên, Quảng Nam, Hà Tĩnh… Ở miền Bắc cây được trồng trong các vườn thuốc y học dân tộc.

Cây có khả năng tái sinh sau khi bị chặt, còn có thể trồng bằng cành.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: 

Quả, lá, cành và thân của cây. 

Thu hái, chế biến:

- Quả được thu hái vào tháng 10 – 12 hằng năm, dùng tươi hoặc có thể phơi khô để dùng dần. 

- Thân, cành và lá thường được thu hái khi cây chưa ra hoa, vào thời điểm hè – thu, có thể được dùng tươi hoặc phơi nắng cho khô.

Bảo quản: Nơi khô thoáng, tránh ẩm và ánh nắng trực tiếp.

Thành phần hóa học 

Rễ, quả và lá của cây đều chứa các dẫn xuất anthraquinon với 1.5 – 2% ở quả và 0.15 – 0.2% ở lá. Ngoài ra, lá cây còn chứa kaempferol, aloe emodin, chrysophanol,… Rễ cây chứa một dẫn xuất steroid là sitosterol. Trong hạt muồng trâu có chứa 15% protein, acid không no, Mangan, Canxi, Magie, Natri,…

Tác dụng - Công dụng 

Theo Y học cổ truyền các bộ phận của cây đều có mùi hắc, vị hơi đắng và tính mát. Riêng lá có vị cay, tính ấm. Cây muồng trâu có tác dụng: sát trùng, lợi tiểu, nhuận tràng, giải nhiệt và chỉ dương (giảm ngứa). Khi sao vàng, dược liệu có tác dụng tiêu viêm, tiêu độc, nhuận gan và tiêu thực. Do đó đươc dùng để trị một số bệnh như: chàm, viêm da thần kinh, hắc lào, da vàng, viêm gan, táo bón, đờm nhiều, phù thũng, dị ứng và nấm da.

Theo Y học hiện đại, muồng trâu có công dụng:

- Cao từ lá muồng trâu có triển vọng được nghiên cứu làm thuốc điều trị viêm gan cấp và mãn tính do có khả năng điều hòa chỉ số bilirubin, ALT và bảo vệ tế bào gan.

- Kháng khuẩn và kháng nấm. Hiện nay dược liệu này có thể có triển vọng làm thuốc hỗ trợ điều trị cho người nhiễm HIV.

- Các thành phần Chrysarobin, Tannin, Kaempferol, Isochrysophanol có trong lá muồng trầu có tác dụng kháng viêm, chống oxy hóa

- Hợp chất anthraquinones trong cây muồng trâu có tác dụng nhuận tràng và chữa các bệnh da liễu như hắc lào, lang ben, dị ứng, vẩy nến, mẩn ngứa,…

- Ngoài ra muồng trâu còn được sử dụng nhiều để điều trị giun sán ở châu Phi. Các hoạt chất chứa trong Muồng trâu đang được nghiên cứu thêm về khả năng hỗ trợ trong điều trị các bệnh lý như Đái tháo đường, Rối loạn mỡ máu và Ung thư.

Cách dùng - Liều dùng 

Dược liệu thường được dùng ở dạng thuốc sắc, ngày dùng từ 4 – 5g. Ngoài ra, cây muồng trâu có thể được dùng ngoài da để điều trị bệnh vảy nến, hắc lào, lác, dị ứng, nấm,…

Một số bài thuốc chứa muống trâu:

- Bài thuốc trị dị ứng và nấm ngoài da: Dùng lá muồng trâu sắc đặc rồi đắp trực tiếp lên vùng da tổn thương hoặc pha nước tắm mỗi ngày.

- Bài thuốc chữa viêm họng: Nghiền một lượng lá tươi vừa đù,  sau đó ép lấy nước và pha loãng. Dùng nước này để súc miệng hằng ngày.

- Bài thuốc chữa đau thần kinh tọa: Sắc chung các dược liệu: rễ nhàu, thần thông, kiến cò mỗi thứ 12g, đỗ trọng 8g, cây lức 20g và muồng trâu 24g. Uống mỗi ngày 1 thang.

- Bài thuốc chữa táo bón: Đun 20 g lá muồng trâu với 1 lít nước và uống 1 ly trước khi ngủ.

- Bài thuốc chữa thấp khớp: Sắc chung các dược liệu Rễ cỏ xước, dứa dại, tang ký sinh và quế chi mỗi thứ 20g, vòi voi 30g và muồng trâu 40g. Uống mỗi ngày 1 thang, dùng trong 7 – 10 ngày.

- Bài thuốc chữa táo bón nặng: Rửa sạch: 40 g ngọn cam thảo dây non và 20 g rễ muồng trâu, sau đó đâm nhuyễn, hòa thêm nước sôi vào để nguội. Dùng nước chia thành 2 lần dùng và uống hết trong ngày.

- Bài thuốc từ cây muồng trâu trị lác, hắc lào: Dùng lá muồng trâu giã nát, sau đó thêm ít muối hoặc nước cốt chanh và thoa lên da.

Lưu ý

- Thận trọng khi dùng dược liệu cho phụ nữ mang thai.

- Dược liệu muồng trâu có tác dụng nhuận tràng do đó có thể gây tiêu chảy khi dùng cho người có tỳ hư hàn (đau bụng đi ngoài, lạnh bụng).

- Không nên dùng dược liệu trong một thời gian dài.