SA KÊ

Giới thiệu về dược liệu

Tên khoa học: Artocarpus altilis 

Tên đồng nghĩa: Artocarpus incisa

Họ Dâu tằm (Moraceae)

Tên gọi khác: cây bánh mì

Đặc điểm thực vật

Sa kê là loại cây thân gỗ, cao trung bình 10-12 m. Tán lá lớn, phiến lá rất to và dày, xẻ thùy lông chim sâu nhưng cũng có những lá nguyên hoặc chỉ chia thùy ít nhiều, màu xanh lục thẫm bóng, mặt dưới lá nháp.

Sa kê có cả hoa đực và cái, mọc thành cụm hoa dạng đầu. Hoa đực thường ra đầu tiên, sau đó khoảng thời gian ngắn ra hoa cái. Cụm hoa đực có hình chùy và chỉ có một nhị. Cũng có khi hoa đực tụ họp hình dạng như đuôi con sóc. Cụm hoa cái hình cầu, cũng có khi hình ống. 

Quả kép rất to, có hình trứng hoặc hơi cầu, vỏ màu xanh lục nhạt hay vàng nhạt. Thịt quả rất nạc và trắng, chứa nhiều bột. Quả Sa kê mọc thành từng chùm, vài ba quả không có hạt, nhưng cũng có những quả có hạt chìm trong thịt quả.

Toàn cây đều chứa nhựa mủ màu trắng. 

Phân bố, sinh thái

Cây sa kê được trồng phổ biến ở các nước vùng nhiệt đới Đông Nam Á

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

- Bộ phận dùng: rễ, lá, vỏ và nhựa cây

- Chế biến: Lá tươi sau thu hoạch, rửa sạch, thái nhỏ và phơi khô

- Bảo quản: Nơi khô ráo

Thành phần hóa học 

Quả sa kê chứa chủ yếu là nước và cacbohydrat. Ngoài ra, còn chứa muối vô cơ, chất béo, chất đạm, đường, dextrin, kẽm, kali, vitamin C và thiamin.

Tác dụng - Công dụng 

Theo Y học cổ truyền:

- Rễ cây có tính làm dịu, được dùng để trị họ, chữa các chứng rối loạn dạ dày, bệnh hen suyễn, đau răng và các bệnh về da.

- Vỏ cây có tác dụng sát khuẩn, trị ghẻ.

- Lá cây có tác dụng tiêu viêm, lợi tiểu và tiêu độc. Ngoài ra, dược liệu còn được dùng để trị nhọt, phù thũng và viêm gan vàng da.

- Nhựa được pha loãng dùng để điều trị tiêu chảy hoặc lỵ. 

- Quả sa kê có những tác dụng như:

+ Khuyến khích tăng trưởng tế bào mới: thành phần hoạt chất chống oxy hóa trong quả sa kê có tác dụng bảo vệ da khỏi tia UV từ mặt trời. Bên cạnh đó, chúng kích thích sản sinh tế bào mới, loại bỏ tế bào da bị tổn thương, giúp da mịn màng và đẹp hơn.

+ Chống nhiễm trùng: Sa kê chứa lượng lớn hoạt chất oxy hóa giúp ngăn ngừa hình thành gốc tự do. Đồng thời giúp tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể, chống lại các tác nhân gây nhiễm trùng.

+ Giảm nguy cơ mắc bệnh tim: thành phần kali trong quả sa kê có tác dụng điều hòa nhịp tim và làm giảm huyết áp trong cơ thể nhờ làm giảm tác động của natri. Bên cạnh đó, lượng chất xơ trong quả sa kê còn giúp làm giảm lượng cholesterol xấu, giảm sự xuất hiện của những cơn đau tim và hạn chế tình trạng xơ vữa động mạch.

+ Nguồn cung cấp năng lượng phục vụ cho quá trình vận động.

+ Sản sinh collagen và ngăn ngừa viêm da

+ Điều trị bệnh về da

+ Hỗ trợ cải thiện triệu chứng ợ hơi, ợ chua do viêm loét dạ dày gây ra

+ Cải thiện bệnh tiểu đường

+ Giúp nuôi dưỡng tóc

Theo Y học hiện đại

- Hạt Sa kê chứa ba loại lectin khác nhau (Frutalin, Frutapin và Frutackin). Các nghiên cứu cho thấy Frutalin là một glycoprotein có đặc tính kháng u và có khả năng phát hiện dấu ấn sinh học khối u.

- Người ta cho rằng Sa kê có thể làm giảm huyết áp bằng cách giảm nhịp tim và làm yếu lực co bóp cơ tim.

Cách dùng - Liều dùng 

Liều dùng khuyến cáo mỗi ngày của sa kê là 1 lá, dùng dưới dạng tươi hoặc phơi khô sắc nước uống. Người dùng nên ngừng sử dụng 1 tuần để tránh tác dụng phụ do lá sa kê có độc tính.

Một số bài thuốc có sa kê:

- Điều trị viêm gan: Sắc chung các dược liệu 100 gram lá sa kê, 50 gram diệp hạ châu tươi (chó đẻ răng cưa), 50 gram cỏ mực khô và 50 gram củ móp gai tươi. Lấy nước uống đều đặn mỗi ngày.

- Trị mụn, nhọt: Sử dụng lá sa kê tươi và lá đu đủ tươi với lượng bằng nhau, rửa sạch, giã nát với vôi ăn trầu và đắp lên vùng da bị mụn.

- Chữa bệnh tiểu đường: Nấu nước uống hằng ngày các dược liệu 100 gram lá sa kê tươi, 50 gram lá ổi non và 100 gram đậu bắp tươi.

- Điều trị bệnh cao huyết áp: Sử dụng 2 – 3 lá sa kê tươi, hơi vàng vừa rụng xuống nấu chung với rau bồ ngót và chè xanh mỗi vị 50 gram. Lấy nước uống trong ngày thay cho nước lọc.

- Trị bệnh gút, sỏi thận: Nấu nước uống trong ngày các dược liệu lá sa kê tươi 100 g, dưa leo 100 g, cỏ xước khô 50 g.

Lưu ý

- Tránh dùng cho phụ nữ mang thai và đang cho con bú vì chưa có bằng chứng an toàn về việc được sử dụng sa kê cho đối tượng này.

- Người ta cho rằng sa kê có thể làm tăng nguy cơ chảy máu, do đó không sử dụng sa kê cho người bị rối loạn đông máu

- Quả Sa kê có thể gây ra phản ứng dị ứng ở những người nhạy cảm với chuối hoặc quả sung benjamin.

- Thận trọng khi sử dụng cho những người bị hạ huyết áp vì sa kê có thể làm giảm huyết áp. 

- Nên thận trọng khi sử dụng một số bộ phận của cây sa kê, vì lá có chứa độc tính.