XẠ PHẪU LẬP THỂ NÃO

Tổng quan

Xạ phẫu bằng dao Gamma là liệu pháp được dùng để chữa khối u, dị dạng mạch máu và những bất thường khác trong não bộ.

Xạ phẫu bằng dao Gamma, giống những dạng xạ phẫu lập thể khác (SRS), không phải là phẫu thuật truyền thống bởi vì nó không phải thực hiện đường rạch mổ nào.

Thay vào đó, xạ phẫu bằng dao Gamma sử dụng trang bị chuyên dụng tập trung vào khoảng 200 chùm tia bức xạ cực nhỏ lên khối u hoặc mục tiêu cụ thể với độ chính xác đến từng milimet.

Mặc dù mỗi chùm tia có tác động rất nhỏ trên mô não mà nó đi qua, nhưng một lượng bức xạ mạnh mẽ sẽ được phân phối đến nơi mà các chùm tia gặp nhau.

Độ chính xác của kết quả xạ phẫu lập thể não dẫn đến việc phân phối bức xạ tối thiểu đến mô lành xung quanh mục tiêu.

Xạ phẫu bằng dao Gamma là liệu pháp một lần được hoàn thành trong một ngày.

Vì sao phải thực hiện

Xạ phẫu bằng dao Gamma thường là giải pháp thay thế an toàn hơn cho phẫu thuật não tiêu chuẩn (phẫu thuật thần kinh), đòi hỏi các vết rạch da đầu, mở hộp sọ và màng bọc xung quanh não, và mổ xẻ mô não. Kiểu điều trị bằng bức xạ này thường thực hiện khi:

• Một khối u hay các bất thường khác trong não quá khó để tiếp cận với phẫu thuật thần kinh tiêu chuẩn

• Một người không đủ khoẻ để trải qua cuộc phẫu thuật não

• Một người ưa chuộng liệu pháp ít xâm lấn hơn

Trong một vài ca, xạ phẫu bằng dao Gamma có ít nguy cơ xảy ra tác dụng phụ hơn so với những dạng xạ trị khác và có thể hoàn thành trong một ngày so với liệu pháp xạ trị thông thường phải cần đến 30 buổi điều trị.

Xạ phẫu bằng dao Gamma được sử dụng khá phổ biến để điều trị những tình trạng sau:

• Khối u não. Xạ phẫu khá hữu ích trong việc quản lý những u não nhỏ không phải ung thư (u lành tính) và ung thư (u ác tính).

  Xạ phẫu làm tổn thương vật chất di truyền (DNA) trong tế bào khối u. Tế bào mất khả năng sinh sản và có thể chết, và khối u sẽ dần teo lại.

• Dị dạng động mạch não (AVM). AVMs là những đám rối bất thường của động mạch và tĩnh mạch trong não. Trong AVM, máu lưu thông từ động mạch đến tĩnh mạch, bỏ qua những mạch máu nhỏ hơn (mao mạch). AVMs, nếu không được chữa trị, có thể "đánh cắp" lưu lượng máu bình thường từ não, gây ra đột quỵ, hoặc dẫn tới xuất huyết não.

  Xạ phẫu sẽ tiêu diệt chứng dị dạng động mạch não và khiến cho mạch máu đóng lại theo thời gian.

• Đau dây TK Sinh Ba. Đau dây TK Sinh Ba là một rối loạn của một hay cả hai dây TK Sinh Ba, nó chuyển tiếp thông tin cảm giác giữa não và vùng trán, gò má và hàm dưới. Rối loạn dây TK này gây ra những cơn đau trên mặt cảm giác như bị điện giật.

  Sau khi điều trị, nhiều người sẽ trải qua cơn đau giảm dần trong vài ngày cho đến vài tháng.

• U dây TK số VIII. U dây TK số VIII (Schwannoma tiền đình) là khối u không phải ung thư (U lành tính) phát triển dọc theo dây thần kinh thăng bằng và thính giác dẫn đến vùng tai trong tới não của bạn.

  Khi khối u tạo áp lực lên dây TK, bạn sẽ mất đi thính lực, chóng mặt, mất thăng bằng và đánh chuông trong tai (ù tai). Khi khối u lớn, nó cũng có thể tạo áp lực lên dây TK gây ảnh hưởng chức năng cảm giác và cử động của cơ mặt.

  Xạ phẫu có thể ngăn chặn sự phát triển của u dây TK số VIII.

• U tuyến yên. Khối u ở tuyến có kích thước bằng hạt đậu nằm ở trung tâm não (tuyến yên) có thể gây ra khá nhiều vấn đề. Tuyến yên điều hoà hormone giúp điều khiển nhiều chức năng, ví dụ như đáp ứng stress, trao đổi chất và tình dục.

  Xạ phẫu có thể được dùng để làm teo khối u và làm giảm bớt sự gián đoạn chức năng điều hoà của tuyến yên.

Nguy cơ

Phương pháp xạ phẫu Gamma Knife không liên quan đến những vết rạch mổ, nên nhìn chung nó ít rủi ro hơn phẫu thuật não truyền thống. Trong phẫu thuật não truyền thống, tồn tại những khả năng biến chứng liên quan đến thuốc gây mê, xuất huyết và nhiễm trùng.

Biến chứng sớm hoặc tác dụng phụ thường là tạm thời. Một số người trải qua những cơn đau đầu nhẹ, cảm giác ran ngứa da đầu, buồn nôn hoặc nôn.

Những tác dụng phụ khác bao gồm:

• Mệt mỏi. Sự mệt mỏi có thể xảy ra ở vài tuần đầu tiên sau khi thực hiện xạ phẫu Gamma Knife.

• Sưng tấy. Vùng não bị sưng lên ở trong hoặc gần điểm điều trị có thể gây nhiều triệu chứng tuỳ thuộc vào vùng não có liên quan. Nếu có biểu hiện sưng tấy và các triệu chứng khác sau khi điều trị Gamma Knife, những triệu chứng này sẽ hiện diện vào khoảng sáu tháng sau khi điều trị còn hơn là xảy ra ngay sau khi làm thủ thuật như phẫu thuật thông thường. Bác sĩ sẽ kê đơn thuốc chống viêm (thuốc corticosteroid) để ngăn ngừa những vấn đề hoặc để chữa những triệu chứng nếu chúng xuất hiện.

• Vấn đề về tóc và da đầu. Da đầu của bạn có thể đỏ, bị kích ứng hay nhạy cảm với bốn điểm nơi chiếc khung tiếp xúc với đầu của bạn trong quá trình điều trị. Nhưng chiếc khung lại không để lại bất cứ điểm vĩnh viễn nào trên da đầu. Hiếm khi, vài người bị rụng một lượng ít tóc nếu khu vực điều trị nằm ngay dưới da đầu.

Hiếm khi, người ta có thể được trải nghiệm tác dụng phụ muộn, như là vấn đề về não hay vấn đề thần kinh khác, nhiều tháng sau cuộc xạ phẫu Gamma Knife.

Bạn cần chuẩn bị gì

Thức ăn và thuốc

• Đừng ăn hay uống bất cứ thứ gì sau nửa đêm ở đêm trước ngày xạ phẫu.

• Trao đổi với bác sĩ về việc liệu bạn có thể dùng những loại thuốc thông thường vào đêm hôm trước và sáng hôm làm thủ thuật hay không.

Đồ mặc và đồ dùng cá nhân

Mặc đồ thoải mái, rộng rãi.

Tránh mang những phụ kiện sau đây khi thực hiện thủ thuật:

• Trang sức

• Mắt kính

• Kính áp tròng

• Trang điểm

• Móng tay giả

• Răng giả

• Tóc giả hoặc kẹp tóc 

Những khuyến cáo khác

Hãy báo cho bác sĩ nếu bạn:

• Đang dùng thuốc hoặc tiêm thuốc để kiểm soát tiểu đường

• Bị dị ứng với động vật có vỏ và iot - cả hai đều có liên quan về mặt hoá học đến thuốc nhuộm đặc biệt được dùng trong thủ thuật.

• Từng cấy những thiết bị y khoa vào trong cơ thể, ví dụ như máy tạo nhịp tim, van tim nhân tạo, kẹp phình động mạch, máy kích thích thần kinh hoặc đặt stent

• Trải nghiệm chứng sợ hãi sự ngột ngạt

Bạn có thể mong đợi gì

Trước khi thực hiện

Trước khi thủ thuật bắt đầu, bạn sẽ được đưa cho một chiếc khung nhẹ để gắn lên đầu với bốn cái ghim. Chiếc khung sẽ cố định đầu của bạn trong suốt quá trình xạ trị và có tác dụng như là một điểm mốc để tập trung vào chùm tia bức xạ. Trong quá trình này:

• Tóc của bạn sẽ không bị cạo, nhưng sẽ được gội sạch với dầu gội đặc biệt.

• Bạn được gây tê ở bốn điểm trên mặt nơi bốn chiếc ghim được đính lên - hai điểm ở trán và hai điểm ở phía sau đầu

  Sau khi khung ở đầu được gắn vào, bạn sẽ được chụp ảnh não để thấy được vị trí khối u hay những bất thường khác liên quan đến chiếc khung. Loại xét nghiệm hình ảnh phụ thuộc vào tình trạng được điều trị:

• Khối u. Hình ảnh của khối u có thể bao gồm chụp cắt lớp vi tính (CT) hay chụp cộng hưởng từ (MRI). Trong chụp CT, một loạt tia X tạo nên những hình ảnh chi tiết của não bộ. Trong chụp MRI, vùng cộng hưởng và sóng bức xạ tạo nên hình ảnh chi tiết của não bộ.

  Một mũi kim nhỏ có thể được đặt ở phía sau cánh tay hoặc trong cánh tay để tiêm thuốc nhuộm vào mạch máu để quan sát mạch máu trong não và vòng tuần hoàn máu. Trong một vài trường hợp, bạn có thể cần đến cả chụp MRI và CT.

• Dị dạng mạch máu não (AVMs). Để cho ra hình ảnh của AVM bao gồm chụp CT, chụp MRI, chụp mạch máu não hoặc một vài sự kết hợp của những xét nghiệm trên.

  Trong hình ảnh chụp mạch máu não, bác sĩ sẽ chèn một ống nhỏ vào mạch máu ở háng của bạn và luồn lên não bằng hình ảnh X-Quang. Thuốc nhuộm được tiêm vào thông qua mạch máu để giúp chúng hiện lên trên phim X-Quang. Bác sĩ sẽ tiêm thuốc nhuộm vào mạch máu trong quá trình chụp CT hay MRI để quan sát mạch máu và vòng tuần hoàn máu.

• Đau dây TK Sinh Ba. MRI hay CT được dùng để tạo hình ảnh của sợi thần kinh để lựa chọn khu vực mục tiêu điều trị đau dây TK Sinh Ba.

  Kết quả chụp ảnh não được đưa vào hệ thống vi tính hoá cho phép nhóm thực hiện xạ phẫu xác định khu vực điều trị phù hợp, liều lượng bức xạ và làm thế nào để tập trung các chùm tia bức xạ để điều trị cho khu vực đó. Quá trình lên kế hoạch này sẽ chiếm một hoặc hai tiếng đồng hồ. Trong thời gian đó, bạn có thể thư giãn ở một phòng khác, nhưng chiếc khung vẫn sẽ được gắn trên đầu.

Trẻ em thường được gây mê khi thực hiện xét nghiệm hình ảnh và trong khi làm xạ phẫu. 

Người trưởng thành thì thường tỉnh táo, nhưng có thể dùng thuốc an thần nhẹ để giúp họ thư giãn.

Trong lúc thực hiện

Bạn sẽ nằm lên một chiếc giường trượt vào máy Gamma Knife, và khung trên đầu sẽ được gắn chặt vào mũ bảo hiểm bên trong máy.

Bạn sẽ có một ống tiêm tĩnh mạch truyền dịch vào máu để giữ cho bạn đủ nước suốt ngày. Mũi kim ở cuối tĩnh mạch sẽ được giữ nguyên, thường là ở cánh tay của bạn.

Thời gian cần thiết để hoàn thành thủ thuật sẽ ở trong phạm vi ít hơn một tiếng đến bốn tiếng đồng hồ, tuỳ thuộc vào kích thước và hình dạng của mục tiêu. Trong suốt quá trình:

• Bạn sẽ không cảm thấy được bức xạ

• Bạn sẽ không nghe thấy bất kỳ âm thanh nào từ máy

• Bạn được phép nói chuyện với bác sĩ thông qua micro

Xạ phẫu Gamma Knife thường là thủ thuật ngoại trú, nhưng cả quá trình sẽ chiếm phần lớn thời gian trong ngày. Bạn sẽ được khuyên để có một thành viên gia đình hay bạn bè có thể ở với bạn suốt ngày và ai đó có thể đưa bạn về. Trong một vài ca, có thể cần phải ở lại theo dõi qua đêm tại bệnh viện.

Sau khi thực hiện

Sau khi thực hiện thủ thuật, bạn có thể mong chờ những điều sau:

• Khung trên đầu sẽ được gỡ ra

• Bạn sẽ chảy máu nhẹ hoặc đau tại các vị trí ghim

• Nếu bạn bị đau đầu, buồn nôn hoặc nôn sau khi làm thủ thuật, bạn sẽ nhận thuốc điều trị phù hợp.

• Bạn sẽ có thể ăn uống trở lại sau thủ thuật

Kết quả

Hiệu quả điều trị xạ phẫu Gamma Knife xảy ra từ từ, tuỳ vào tình trạng được điều trị:

• U lành. Xạ phẫu Gamma Knife dẫn đến việc các tế bào ung thư không thể sinh sản. Khối u có thể teo lại trong thời gian 18 tháng tới hai năm, nhưng mục tiêu chính của thủ thuật lên u lành là ngăn chặn sự phát triển của u trong tương lai.

• U ác. Khối u có ung thư (ác tính) có thể teo lại liên tục hơn, thường là trong vài tháng.

• Dị dạng mạch máu. Liệu pháp xạ trị gây ra những bất thường trong mạch máu não làm chúng dày lên và đóng lại. Thủ thuật này cần đến hai năm hoặc hơn.

• Đau dây TK Sinh Ba. Xạ phẫu Gamma Knife gây nên những tổn thương làm tắc nghẽn đường truyền tín hiệu đau dọc theo dây TK Sinh Ba. Cơn đau sẽ giảm dần trong vài tháng.

Bạn sẽ được hướng dẫn qua các kỳ kiểm tra thích hợp tiếp theo để theo dõi sự tiến bộ của mình.