XÉT NGHIỆM PSA

Tổng quan

Xét nghiệm PSA là một xét nghiệm máu được sử dụng chủ yếu để tầm soát ung thư tuyến tiền liệt.

Xét nghiệm này đo lượng kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt (PSA) trong máu của bạn. PSA là một loại protein được sản xuất bởi cả mô ung thư và không phải ung thư trong tuyến tiền liệt, một tuyến nhỏ nằm bên dưới bàng quang ở nam giới.

PSA chủ yếu được tìm thấy trong tinh dịch, cũng được sản xuất trong tuyến tiền liệt. Một lượng nhỏ PSA thường được lưu thông trong máu.

Xét nghiệm PSA có thể phát hiện sự gia tăng PSA từ đó cho thấy sự hiện diện của ung thư tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, nhiều tình trạng khác, chẳng hạn như phì đại tuyến tiền liệt hoặc tình trạng viêm tuyến tiền liệt, cũng có thể làm tăng mức PSA. Do đó, việc đánh giá ý nghĩa của giá trị PSA tăng cao có thể phức tạp.

Có rất nhiều lời khuyên trái ngược nhau về xét nghiệm PSA. Để quyết định xem có nên thực hiện xét nghiệm PSA hay không, hãy thảo luận vấn đề này với bác sĩ, xem xét các yếu tố nguy cơ và cân nhắc theo sở thích cá nhân của bạn.

Tại sao cần thực hiện

Ung thư tuyến tiền liệt là bệnh phổ biến và là nguyên nhân thường xuyên gây tử vong do ung thư. Phát hiện sớm có thể là một bước quan trọng trong việc điều trị thích hợp và kịp thời.

Ung thư tuyến tiền liệt có thể làm tăng nồng độ PSA. Tuy nhiên, nhiều tình trạng không phải ung thư cũng có thể làm tăng nồng độ PSA. Xét nghiệm PSA có thể phát hiện sự gia tăng PSA cao trong máu nhưng không cung cấp thông tin chẩn đoán chính xác về tình trạng của tuyến tiền liệt.

Xét nghiệm PSA chỉ là một công cụ được sử dụng để sàng lọc các dấu hiệu ban đầu của ung thư tuyến tiền liệt. Một xét nghiệm sàng lọc phổ biến khác, thường được thực hiện bên cạnh xét nghiệm PSA, là thăm khám trực tràng kỹ thuật số.

Trong xét nghiệm này, bác sĩ sẽ đưa một ngón tay đã đeo găng tay được bôi trơn vào trực tràng của bạn để tiếp cận tuyến tiền liệt. Bằng cách sờ hoặc ấn vào tuyến tiền liệt, bác sĩ có thể phán đoán xem nó có sự xuất hiện của cục u hoặc vùng cứng bất thường hay không.

Cả xét nghiệm PSA và khám trực tràng kỹ thuật số đều không cung cấp đủ thông tin để bác sĩ chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt. Kết quả bất thường trong các xét nghiệm này có thể khiến bác sĩ đề nghị làm sinh thiết tuyến tiền liệt.

Trong sinh thiết tuyến tiền liệt, các mẫu mô tuyến tiền liệt được lấy ra để kiểm tra trong phòng thí nghiệm. Chẩn đoán ung thư dựa trên kết quả sinh thiết.

Các lý do khác để thực hiện xét nghiệm PSA

Đối với những người đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư tuyến tiền liệt, xét nghiệm PSA có thể được sử dụng để:

• Đánh giá hiệu quả của một phương pháp điều trị

• Kiểm tra xem ung thư có tái phát hay không

Rủi ro

Các tổ chức y tế có sự khác biệt trong các khuyến nghị của họ về việc ai nên - và ai không nên – thực hiện xét nghiệm sàng lọc PSA. Thảo luận với bác sĩ về những lợi ích, hạn chế và rủi ro tiềm ẩn của xét nghiệm PSA có thể giúp bạn đưa ra quyết định sáng suốt.

Lợi ích của xét nghiệm

Xét nghiệm PSA có thể giúp phát hiện ung thư tuyến tiền liệt ở giai đoạn đầu. Ung thư dễ điều trị hơn và có nhiều khả năng được chữa khỏi nếu được chẩn đoán ở giai đoạn đầu.

Nhưng để đánh giá lợi ích của xét nghiệm, điều quan trọng là phải biết việc phát hiện sớm và điều trị sớm có cải thiện kết quả điều trị và giảm số ca tử vong do ung thư tuyến tiền liệt hay không.

Một vấn đề quan trọng là diễn tiến điển hình của bệnh ung thư tuyến tiền liệt. Ung thư tuyến tiền liệt thường tiến triển chậm trong nhiều năm. Do đó, có thể mắc bệnh ung thư tuyến tiền liệt mà không bao giờ xuất hiện các triệu chứng hoặc tình trạng này trở thành một vấn đề y tế trong suốt cuộc đời của bạn.

Hạn chế của xét nghiệm

Các hạn chế của xét nghiệm PSA bao gồm:

• Các yếu tố làm gia tăng PSA. Bên cạnh ung thư, các tình trạng khác có thể làm tăng nồng độ PSA bao gồm phì đại tuyến tiền liệt (còn được gọi là tăng sản tuyến tiền liệt lành tính hoặc BPH), tuyến tiền liệt bị viêm hoặc nhiễm trùng (viêm tuyến tiền liệt). Ngoài ra, nồng độ PSA thường tăng theo độ tuổi.

• Các yếu tố làm giảm PSA. Một số loại thuốc được sử dụng để điều trị BPH hoặc các bệnh lý đường tiết niệu, thuốc hóa trị liều cao, có thể làm giảm nồng độ PSA. Béo phì cũng có thể làm giảm nồng độ PSA.

• Kết quả sai lệch. Xét nghiệm không phải lúc nào cũng cung cấp kết quả chính xác. Nồng độ PSA tăng cao không nhất thiết có nghĩa là bạn bị ung thư. Và bạn cũng có thể bị ung thư tuyến tiền liệt và có nồng độ PSA bình thường.

• Chẩn đoán quá mức. Một số bệnh ung thư tuyến tiền liệt được phát hiện bằng xét nghiệm PSA sẽ không bao giờ xuất hiện các triệu chứng hoặc dẫn đến tử vong. Những bệnh ung thư không có triệu chứng này được coi là chẩn đoán quá mức - xác định ung thư không có khả năng ảnh hưởng tới tình trạng sức khỏe hoặc tăng nguy cơ tử vong.

Rủi ro tiềm ẩn

Những rủi ro tiềm ẩn của xét nghiệm PSA về cơ bản liên quan đến những lựa chọn bạn đưa ra dựa trên kết quả xét nghiệm, chẳng hạn như quyết định tiến hành xét nghiệm thêm và điều trị ung thư tuyến tiền liệt. Các rủi ro bao gồm:

• Các vấn đề về sinh thiết. Sinh thiết là một thuật tục mang những rủi ro riêng, bao gồm đau, chảy máu và nhiễm trùng.

• Ảnh hưởng tâm lý. Kết quả xét nghiệm dương tính giả - mức PSA cao nhưng không tìm thấy ung thư khi sinh thiết - có thể khiến bạn lo lắng hoặc đau khổ. Nếu bạn được chẩn đoán mắc bệnh ung thư tuyến tiền liệt, nhưng nó dường như là một khối u phát triển chậm và không gây bệnh, bạn có thể cảm thấy lo lắng thái quá.

Quá trình thực hiện

Y tá hoặc kỹ thuật viên y tế sẽ dùng kim để lấy máu từ tĩnh mạch, thường là ở cánh tay của bạn. Sau đó, mẫu máu được phân tích trong phòng thí nghiệm để đo nồng độ PSA của bạn.

Kết quả

Kết quả của xét nghiệm PSA được trình bày ở đơn vị là nanogram PSA trên mỗi mililit máu (ng/mL). Không có điểm giới hạn cụ thể giữa nồng độ PSA bình thường và bất thường. Bác sĩ có thể đề nghị sinh thiết tuyến tiền liệt dựa trên kết quả xét nghiệm PSA của bạn.

Các biến thể của xét nghiệm PSA

Bác sĩ của bạn có thể sử dụng các cách khác để giải thích kết quả PSA trước khi quyết định có yêu cầu sinh thiết để xét nghiệm mô ung thư hay không. Các phương pháp khác này nhằm cải thiện độ chính xác của xét nghiệm PSA như một công cụ sàng lọc.

Các nhà nghiên cứu tiếp tục nghiên cứu các biến thể của bài kiểm tra PSA để xác định xem chúng có mang lại lợi ích có ý nghĩa hay không.

Các biến thể của xét nghiệm PSA bao gồm:

• Biến thiên PSA. Biến thiên PSA là sự thay đổi nồng độ PSA theo thời gian. PSA tăng nhanh có thể cho thấy sự hiện diện của ung thư hoặc một dạng ung thư phát triển mạnh. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây đã đặt ra nghi ngờ về giá trị của biến thiên PSA trong việc dự đoán phát hiện ung thư tuyến tiền liệt từ sinh thiết.

• Phần trăm PSA tự do. PSA lưu thông trong máu dưới hai dạng - hoặc gắn vào một số protein trong máu hoặc không gắn (tự do). Nếu bạn có nồng độ PSA cao nhưng tỷ lệ PSA tự do thấp, thì có nhiều khả năng bạn bị ung thư tuyến tiền liệt.

• Mật độ PSA. Ung thư tuyến tiền liệt có thể sinh ra nhiều PSA trên mỗi thể tích mô hơn so với các tình trạng lành tính khác của tuyến tiền liệt. Các phép đo mật độ PSA điều chỉnh các giá trị PSA theo thể tích tuyến tiền liệt. Đo mật độ PSA thường cần chụp MRI hoặc siêu âm qua trực tràng.

Nói chuyện với bác sĩ của bạn

Trước khi làm xét nghiệm PSA, hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn về những lợi ích và rủi ro. Nếu bạn quyết định rằng xét nghiệm PSA phù hợp với bạn, hãy hỏi bác sĩ của bạn:

• Khi nào bạn có thể thảo luận về kết quả

• Họ có thể đưa ra những khuyến nghị nào nếu kết quả dương tính

• Bạn nên lặp lại xét nghiệm bao lâu một lần nếu kết quả âm tính

Thảo luận trước về những vấn đề này có thể giúp bạn hiểu rõ hơn kết quả của xét nghiệm và đưa ra quyết định phù hợp sau đó.