BÁN BIÊN LIÊN

Giới thiệu về dược liệu

Đặc điểm tự nhiên

Bán biên liên là cây thảo nhỏ cuốn với nhau thành một khối. Thân có cành, mọc đứng, đôi khi mọc bò. Lá mọc so le, gần như không cuống, hình trứng hoặc bầu dục, gốc tròn, mép khía răng, cuống lá rất ngắn.

Hoa mọc đơn độc ở nách lá, cuống mảnh hình sợi, màu tím, lam hay trắng.
Hạt hình bầu dục, dẹt nhẵn, hạt nhiều.
Hoa từ tháng 5-8; Quả từ tháng 8-10.
Đây là loại cây ưa ẩm và ưa sáng, thường mọc lẫn với các loại cỏ thấp ở ruộng hoang, ven rừng hoặc gần nguồn nước. Cây sinh trưởng và phát triển nhanh trong mùa hè. Đến mùa thu toàn cây lụi tàn sau khi quả đã già. Bán biên liên tái sinh chủ yếu từ hạt.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Toàn cây

Thu hái: Được thu hái vào mùa hè
Chế biến: Loại bỏ tạp chất, rửa sạch, cắt đoạn, dùng tươi hay phơi sấy khô. Bảo quản ở nơi khô mát.

Thành phần hóa học

Các chất như lobelin, lobelanin, lobelinin, isolobelanin được tìm thấy thông qua nghiên cứu trong loại thảo dược này. Ngoài ra còn có các saponin, acid amin và các flavonoid.

Tác dụng

Bán biên liên thường được chủ trị cho các trường hợp mắc những bệnh lý sau:

+Tác dụng lợi tiểu: Trên người bình thường, bột bán biên liên dùng đường uống với liều 10-20g. Hiệu lực lợi tiểu của dạng cao bán biên liên với liều dùng 1 g/kg bằng đường uống tương đương với hiệu lực của ure với liều 1.5 g/kg.

+Tác dụng đối với hệ thần kinh: Hoạt chất lobelin có tác dụng trên hệ thần kinh giống như chất nicotin nhưng cường độ yếu hơn.

+Tác dụng kích thích hô hấp: Tác dụng này có liên quan mật thiết đến liều lượng, khi dùng quá liều, hệ hô hấp bị tê liệt, gây tử vong. Cơ chế: thông qua kích thích bộ phận cảm nhận hóa học ở động mạch cổ, phản xạ lại làm hưng phấn trung khu hô hấp. Lobelin là hoạt chất chính có tác dụng kích thích hô hấp. Đối với hô hấp bị ức chế do morphin, bán biên liên có tác dụng đối kháng tốt.

+Tác dụng đối với hệ tim mạch: Dạng cao lỏng bán biên liên thí nghiệm trên chuột cống trắng gây mê tiêm tĩnh mạch có tác dụng hạ huyết áp kéo dài, nhưng nếu cho thuốc trực tiếp vào hành tá tràng thì cần một liều gấp 10-20 lần liều tiêm tĩnh mạch mới có tác dụng hạ huyết áp. Điều này chứng tỏ thành phần hạ huyết áp khó hấp thu qua đường tiêu hóa.

+Tác dụng lợi mật: Thí nghiệm trên chó tiêm tĩnh mạch dạng chiết bằng cồn từ bán biên liên với liều 1g dược liệu/kg thì lưu lượng mật tăng gấp 2 lần so với trước lúc dùng thuốc, sau 50 phút tác dụng đạt mức tối đa, nhưng nồng độ các thành phần cắn, muối mật và bilirubin đều giảm.

+Tác dụng gây nôn: Lobelin thí nghiệm trên chó và mèo, tiêm tĩnh mạch có tác dụng gây nôn.

+Một số tác dụng khác: Tác dụng tẩy nhẹ, liều thấp gây tăng trương lực và nhu động ruột, liều cao gây liệt ruột.

Công dụng

Bán biên liên có tính bình, vị cay. Có khả năng quy vào kinh Tâm, Tiểu Trường và kinh Phế.
Thanh tâm, giải độc, lợi tiểu, tiêu sưng.
Chủ trị: Ung nhọt sưng đau, côn trùng hoặc rắn độc cắn, bụng chướng to, phù thũng, viêm gan vàng da, eczema.

Liều dùng

Liều dùng ngày 15 – 30g, sắc nước uống hoặc giã nát ép lấy nước uống.
Dùng ngoài, giã nát đắp tại chỗ hoặc ép lấy nước bôi. Vị thuốc thường được dùng phối hợp với các vị thuốc khác để chữa các bệnh.