BÁN HẠ BẮC

Giới thiệu về dược liệu

Đặc điểm tự nhiên

Cây Bán hạ bắc là loại thân củ. Củ hình tròn cầu hoặc tròn dẹt. Lá có cuống dài, về mùa xuân cây mọc 1 – 2 lá, lá đơn chia làm 3 thùy, tùy theo tuổi cây mà lá mọc có khác nhau về hình dạng. Cuống lá dài, màu xanh, nhẵn bóng không có lông. 

Khi cây khoảng 3 tuổi mới có hoa, hoa hình bông nở vào đầu mùa hạ. Hoa có bao lớn, bao màu xanh, trong bao có hoa tự. Hoa cái mọc ở phía dưới, màu xanh nhạt, hoa đực mọc ở bên trên, màu trắng, đoạn trên cong hoa đài nhỏ.

Quả mọng hình bầu dục, dạng trứng.
Hiện nay, phần lớn loại dược liệu này ở nước ta đang còn phải nhập của Trung Quốc.

Bán hạ bắc mọc hoang hay được trồng để làm thuốc. 

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Thân rễ đã phơi sấy khô

Thu hái: Thu hoạch vào mùa hè, chọn củ đào về rửa sạch đất, cắt bỏ vỏ ngoài (màu vàng tro) và rễ tơ phơi khô.

Chế biến: Đào lấy thân rễ vào mùa hạ và mùa thu, rửa sạch, gọt bỏ lớp bần bên  ngoài và rễ con, phơi sấy khô. Thái miếng trước khi sử dụng

Để nơi khô ráo, tránh ẩm ướt, mối mọt.

Thành phần hóa học

Dược liệu Bán hạ bắc có các thành phần sau:

+Coniine, Protoanemonin, Homogentisic acid, Nicotine, Aspartic acid, Glutamic acid

+Arginine, b-Sitosterol, Cholesterol (Trung Dược Học).

+Ephedrine

+Choline, b-Sitosterol, Daucosterol

+Homogentisic acid, Protocatechualdehyde

Toàn cây bán chi biên chứa scutellarin scutellarein, carthamidin, isocarthomidin. Ngoài ra, còn có alcaloid, hợp chất phenol, sterol, tanin.
Rễ có cholesterol, β – sitosterol, acid stearic

Tác dụng

Theo Y học hiện đại, vị thuốc Bán hạ bắc có một số tác dụng sau:

+Cầm nôn: Bán hạ bắc chế (đặc biệt là Khương Bán hạ) thành hoàn và nước sắc Bán hạ có tác dụng cầm nôn. Cao lỏng Bán hạ, bột Bán hạ (chế với nhiệt độ cao) cũng có tác dụng cầm nôn. Nhưng Bán hạ sống ngược lại, có tác dụng gây nôn (Trung Dược Học).

+Giảm ho: Theo Trung Dược Học, một số thực nghiệm trên mèo, chuột cống cho thấy vị thuốc có tác dụng giảm ho, giảm tiết nước bọt, làm chậm quá trình bệnh.

+Giải độc: Đối với trường hợp nhiễm độc Strychnin và Acetycholin

+Độc tính

+Cấp cứu trúng độc Bán hạ

Công dụng

Bán hạ bắc có vị cay, tính ấm, có độc, quy kinh vào 2 kinh Vị và kinh Tỳ;
Giáng nghịch cầm nôn, tiêu đờm hoá thấp, tán kết tiêu bĩ.
Chủ trị: Ho có đờm, nôn mửa, chóng mặt đau đầu do đờm thấp, đờm hạch, đờm kết với khí gây mai hạch khí.

+Thường ứng dụng trong điều trị, hỗ trợ điều trị cũng như phòng ngừa các khối u tăng sinh.

+Cây có tác dụng đẩy độc tố ra ngoài cơ thể

+Tiêu khối u thời kỳ đầu, thường kết hợp với Bạch hoa xà thiệt thảo và Xạ đen, là 2 vị thuốc cũng có tác dụng điều trị khối u, mụn nhọt.

+Hỗ trợ điều trị lao phổi, abces phổi.

+Hỗ trợ điều trị viêm gan, xơ gan cổ trướng.

+Điều trị các bệnh phụ khoa.

+Hỗ trợ điều trị viêm ruột thừa.

+Điều trị các bệnh ngoài da như mụn nhọt, sưng đau, viêm vú, viêm mủ da (giã nát đắp vào vết thương).

+Trị sâu răng, trị rắn độc, trùng thú cắn, chấn thương (giã nát đắp vào vết thương).

Liều dùng

Ngày dùng 3 - 9 g, dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán. Dùng ngoài tán nhỏ, làm bột trộn với rượu đắp chỗ đau.
Bán hạ bắc dùng sống có độc, vì vậy khi dùng uống cần phải bào chế. 

+Chế gừng: Dùng trong trường hợp bị nôn, bị ho.

+Tẩm phèn chua: Dùng trong trường hợp có đờm.

+Pháp bán hạ: Dùng trong trường hợp nhiều đờm.

+Bán hạ sống: Dùng ngoài để đắp mụn nhọt sưng đau.

Lưu ý

Kỵ Âm huyết hư, tân dịch kém và người có thai không nên dùng. Không kết hợp với các thuốc loại Ô đầu.