CÁNH KIẾN ĐỎ

Đặc điểm tự nhiên

Rệp son cánh kiến là loài côn trùng có kích thước rất nhỏ, dài 0.6 – 0.7mm, rộng khoảng 0.3 – 0.35mm hình trông giống thuyền nhỏ. Đầu kiến có 2 râu và vòi nhỏ ở miệng để hút nhựa từ cây. Trên đầu có 2 râu, miệng có vòi nhỏ để hút nhựa. Thân gồm có 2 đôi lỗ thở, 3 đôi chân, bụng dài, ngực gồm có 3 đốt và phía cuối thân có 2 lông dài, cứng.

Rệp son cánh kiến gồm có con cái và con đực, có cánh nhưng khoảng cách bay không xa. Tuy nhiên một số con đực sinh ra không cánh nên chủ yếu di chuyển bằng cách bò. Trong đó, rệp son cánh kiến cái cho vị thuốc cánh kiến đỏ còn con đực cho nhựa mỏng, nhỏ và không có dược tính mạnh nên hầu như không được sử dụng.

Con đực có tuổi đời chỉ kéo dài từ 2 – 3 ngày (thường chết sau khi giao phối). Sau khi con đực chết thì con cái phát triển mạnh.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Nhựa do rệp son cánh kiếm tiết ra.

Thu hái: Thu hoạch Cánh kiến đỏ thường rơi vào 2 vụ, từ tháng 8 – 10 và từ tháng 9 – 10 hằng năm. Muốn thu hoạch cánh kiến đỏ số lượng cần chọn cây cung cấp thức ăn cho rệp son cánh kiến, sau đó thả rệp son cánh kiến vào tháng 4 – 5 hằng năm.

Chế biến: Khi đến thời điểm thu hoạch, gỡ bỏ tổ rồi bỏ cành cây và cho tổ vào ngâm trong nước 2 ngày đêm. Đem trải phơi nơi thoáng gió và có bóng râm khi nào rệp chết hết. Tránh phơi và sấy ở nhiệt độ cao vì có thể khiến tổ kiến chảy ra và đóng thành cục.

Thành phần hóa học

Trong dược liệu có chừng 75% chất nhựa, 4 – 6% chất sáp, 5 – 6% chất màu, tạp chất khác (mảnh gỗ, xác rệp son) chừng 9%, độ ẩm chừng 3,5%. Thành phần của nhựa cánh kiến chủ yếu là những chất cao phân tử do lactic của acid shellolic và acid alcuritic. 

Tác dụng

Trước đây dược liệu này được dùng làm thuốc nhuộm răng đen và dùng gắn những cán hay, lưỡi cày. Nhưng sau này thì dần ít được sử dụng vì nhu cầu tục nhuộm răng giảm đi.

Trong y học hiện đại, Cánh kiến đỏ được sử dụng để làm lớp tráng bên trong các dụng cụ trữ nước tiểu và chế tạo khuôn răng giả. Một số nơi còn bắt đầu sử dụng dược liệu để làm vật dụng cách điện, làm nón nỉ, keo xịt tóc, pha chế các chất sáp/ chất hóa học để làm bóng sàn nhà. 

Công dụng

Tính vị theo đông y là vị đắng, tính lạnh, có tác dụng thanh nhiệt, lương huyết, giải độc, cầm máu, đậu chẩn. 

Liều dùng

Ngày dùng 4 – 6g.

Lưu ý: Sốt mà không có mồ hôi khi dùng cần phải thận trọng.