CÂY ĐẠI

Đặc điểm tự nhiên

Cây đại còn được gọi với cái tên quen thuộc là cây Sứ, thuộc họ Trúc đào. Nó thuộc loại cây nhỡ, cao khoảng 2 – 4m, thân tròn mập, phân nhánh đa dạng, xù xì. Thân mềm rạch có mủ chảy ra, dễ gãy. Vỏ cây màu trắng xám có sẹo lá để lại. Bộ rễ của cây phình to, gốc lớn.

Lá cây to, mọc so le sít nhau, thường tập trung ở đầu cành. Phiến lá dày to, hình mũi mác, gốc hẹp lại và đầu nhọn, mép nguyên, mặt trên bóng. Gân lá lông chim, gân giữa nổi rõ. Lúc lá rụng để lại sẹo trên cành. Vào tháng 11, cành nhánh trơ lá vì bị rụng hết đi.

Hoa Đại mọc thành cụm trên một cuống chung dài khoảng 30 – 50cm ở đầu cành. Hoa có màu trắng ở mép, vàng ở mặt trong cùng với nhị dính trên ống tràng (còn có những giống Đại ra hoa màu hồng đến đỏ cũng thường được trồng). Cánh hoa dày mập, dạng phễu, rất thơm. Thường hoa có 5 cánh, nhưng cũng có những trường hợp 6, 7 cánh. Hoa thường mọc vào mùa xuân đến hè.

Cây khó đậu quả. Quả đại hình trụ, dài khoảng 10-15cm, hạt có cánh mỏng.

Cây Đại có nguồn gốc từ châu Mỹ, là loại cây ưa đất nắng khô, rất sợ úng. Do đặc điểm hoa thơm, đẹp và trồng được lâu năm, nó trở nên phổ biến khắp nơi trên thế giới. Ở nước ta, đại được trồng từ lâu đời ở các đình chùa và ở nhiều nơi vùng đồng bằng và miền núi vì dáng đẹp, hoa thơm. Tuy nhiên, vốn là cây gốc nhiệt đới nên không trồng được ở vùng núi cao lạnh, như Sa Pa, Lào Cai,.. Cây Đại có khả năng tái sinh vô tính khỏe.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Gần như toàn cây từ vỏ thân, vỏ rễ đến hoa, lá, nhựa tất cả đều có thể sử dụng để bào chế dược liệu.

Thu hái: Hoa: Người ta thu hái hoa đại vào lúc hơi mới nở vì lúc này hoa có dược tính cao nhất, trong tầm từ tháng 5 đến tháng 11.

Vỏ thân và rễ: Lấy ở những cây già.

Lá và nhựa: Có thể thu hái quanh năm.

Chế biến: Hoa hái về đem phơi khô trong bóng râm hoặc sấy nhẹ ở 40-50 độ C cho đến khi khô.

Đối với vỏ thân và vỏ rễ thì đem tách thành từng mảnh nhỏ, phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học

Các chất của hoa đại thuộc nhóm alkaloid, iridoid, trong hoa của cây có chứa tinh dầu.

Các nhà khoa học còn tìm thấy trong bộ phận khác các hợp chất như:

+Vỏ thân: Có hoạt chất Glucozit.

+Nhựa cây: Có chứa acid plumeric C10H14O6.

+Rễ và lá: Có chứa hoạt chất Plumieric. Đó là một chất bột màu trắng, có tinh thể, không mùi, vị đắng, tan trong nước, trong cồn.

Tác dụng

+Tác dụng kháng sinh: fulvoplumierin có tác dụng ức chế sự lớn lên của Mycobacterium tuberculosis.

+Tác dụng hạ huyết áp: Thí nghiệm trên thỏ và chó cho thấy hoa Đại có tác dụng hạ huyết áp. Hoa khô có tác dụng mạnh hơn hoa tươi. Tác dụng hạ huyết áp xuất hiện nhanh và tương đối bền vững. Đặc biệt nó không làm giãn mạch.

+Vỏ thân và rễ cây đại có vị đắng, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, tả hạ, tiêu thũng, sát trùng

+Lá có tác dụng hành huyết, tiêu viêm.

+Nhựa mủ có tác dụng làm mềm những tổ chức rắn như chai chân.

+Tác dụng cầm máu, làm lành vết thương bị trầy xước, chữa bong gân.

+Tác dụng thanh nhiệt, hòa vị, nhuận tràng, bổ phổi.

Công dụng

Cây đại có vị ngọt, tính bình, thơm sẽ có các công dụng sau đây:

+Hỗ trợ điều trị táo bón, giúp nhuận tràng.

+Điều trị hạ huyết áp.

+Điều trị sai khớp, bong gân.

+Điều trị đau răng.

+Điều trị khó tiêu, kém hấp thu, thiếu dinh dưỡng ở trẻ em.

+Điều trị viêm tấy, lở loét tay chân.

+Điều trị thoái hóa cột sống lưng.

Liều dùng

Tùy bộ phận cũng như công dụng mà sử dụng liều lượng khác nhau. Chẳng hạn như khi nhuận tràng thì dùng từ 3 đến 6g, để xổ thì dùng từ 8 đến 16g và phần hoa thì nên dùng từ 12 đến 20g.

Lưu ý khi sử dụng

+Không dùng cho bệnh nhân đang mai thai và cho con bú, trẻ em.

+Không dùng cho bệnh nhân có tiền sử dị ứng với thảo dược hoặc bất cứ thành phần nào của cây đại.