CÁNH KIẾN TRẮNG

Đặc điểm tự nhiên

Đây là cây gỗ cao tầm 15 – 20 cm, có thể cao hơn nếu để tự nhiên, không cắt tỉa cành. Cành tròn, có nhiều lông trắng, màu nâu nhạt, mặt trước có nhiều lông mịn màu trắng, mặt sau nhẵn.

Lá cây mọc so le, có cuống ngắn, dài khoảng 6 – 15 cm, rộng khoảng 5 – 11 cm, không có lá kèm theo. Phiến lá có hình trứng , tròn ở gốc lá, nhọn ở đầu, gốc phiến lá có màu trắng như tuyết. Mặt trên lá có màu xanh nhạt, mặt dưới màu trắng nhạt có nhiều lông mịn.

Hoa nhỏ, màu trắng, có mùi thơm đặc trưng, mọc thành từng sim bao gồm nhiều tán hoa đơn hoặc kép. Hoa có 5 đài, tràng hoa hình bánh xe, có 5 nhị liền nhau thành ống, bao phấn liền với đầu nhụy. Quả hình cầu, đường kính khoảng 10 – 16 mm. Phía dưới quả là đài, mắt ngoài quả có nhiều lông hình sao.

Mùa hoa vào tháng 5 – 6, mùa quả khoảng tháng 9 – 10.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Dùng nhựa cây Cánh kiến trắng, bên cạnh đó lá cũng được sử dụng.

Thu hái: Chọn những cây đã được 5 – 10 tuổi thu hoặc nhựa cây vào giữa tháng 6 – 7 hoặc khi cây ra hoa.

Chế biến: Các mạch nhựa thường được hình thành trong vùng gỗ mới ngay phía sau thượng tầng. Các ống nhựa xếp song song, kéo nhựa kéo dài dọc theo toàn thân. Khi lấy nhựa thì rạch vào thân cây hoặc cành.

Nhựa cây là những cục rời nhau, đục màu trắng hoặc vàng nhạt, rất dễ bẻ gãy.

Nhựa cây được chia thành hai loại chính:

• Dược liệu chất lượng tốt: Có màu vàng nhạt, thơm mùi Vani.
• Dược liệu kém chất lượng: Có màu đỏ, lẫn nhiều tạp chất, có mùi thơm nhẹ hoặc không thơm.

Dùng nhựa cây ngâm vào rượu, sau đó nấu sôi 2 – 3 lần cho đến khi nhựa chìm xuống hẳn. Lấy ra, thả vào trong nước lạnh đến khi nhựa cứng hẳn là được. Phơi hoặc sấy đến khô.

Thành phần hóa học

Nhựa chứa 60-80% benzoat coniferyl, 2% cinnamat benzyl, 10-20% acid benzoic tự do, acid hydroxy-19 oleanolic. Gần đây người mới phân lập thêm 2 chất đặt tên là stytonkinol A và stytonkinol B.

Công dụng

Theo y học hiện đại:

+Kháng khuẩn trên một số loại vi khuẩn thông thường.

+Điều trị đờm trong cổ họng.

Theo y học cổ truyền:

+Hành huyết, khai khiếu, trừ tà, an thần (theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

+Khai khiếu, hành khí, chỉ thống, hoạt huyết, thanh thần (theo Trung Hoa Nhân Dân Cộng Hòa Quốc Dược Điển).

+Phá phục, hạ huyết, an thần, hành huyết, tuyên hành khí huyết (theo Bản Thảo Tùng Tân).

+Hỗ trợ làm ấm thận, trừ ác khí (theo Hải Dược Bản Thảo).

Liều dùng

An tức hương được sử dụng uống trong hoặc dùng ngoài da. Có thể dùng độc vị hoặc kết hợp với các vị thuốc khác đều được.

Liều lượng khuyến cáo: 2 – 4 g mỗi ngày. Dùng ngoài không kể liều lượng, tùy vào tình trạng và vùng bệnh mà dùng.

Lưu ý

Kiêng kỵ khi sử dụng Cánh kiến trắng

+Người ăn kém, âm hư hỏa vượng, khí hư không nên dùng (theo Bản Thảo Phùng Nguyên).

+Người âm hư hỏa vượng không được dùng (theo Trung Dược Đại Từ Điển).

+Người bệnh không có liên quan đến ác khí, không nên dùng (theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

+Cánh kiến trắng là vị thuốc được sử dụng rộng rãi trong Đông y để điều trị nhiều bệnh lý. Tuy nhiên, trước khi sử dụng vị thuốc, người bệnh nên trao đổi với thầy thuốc để được hướng dẫn cụ thể.