CÂY CỐI XAY

Đặc điểm tự nhiên

Cây cối xay, hay còn được biết đến với những tên gọi: Cối xay, giàng xay, kim hoa thảo, quýnh ma, co tó ép, phao tôn, ma mãnh thảo, nhị hương thảo.

Cây cối xay là cây nhỏ, mọc thành bụi, sống lâu năm, cao 1-1,5m. Cành hình trụ, phủ lông nhỏ, mềm, hình sao.

Lá mọc so le, có cuống dài, hình tim, đầu nhọn, mép khía răng, hai mặt có lông mềm, mặt dưới màu trắng xám, gân chính 5–7, lá kèm hình chỉ.

Hoa màu vàng, mọc riêng lẻ ở kẽ lá; cuống dài có đốt gấp khúc; đài có lông ngắn ở mặt ngoài, lông dài ở mặt trong, hình tam giác, màu tro; cánh hoa hình tam giác ngược hay hình nêm; nhị nhiều, tụ tập trên một trụ có lông xồm xoàm ở gốc; bầu có lông, gồm khoảng 20 lá noãn.

Quả do nhiều nang họp lại, xếp xít nhau nom giống cái cối xay, nang có lông ở phần lưng và có mỏ nhọn.

Mùa hoa: Tháng 2-3, mùa quả: Tháng 4-6.

Cây mọc nhiều ở các nước nhiệt đới Châu Á. Ở Việt nam, cây mọc hoang nhiều nơi, thường lẫn với các loại cây bụi thấp ở bờ rào, ven đồi hoặc bờ nương rẫy. Cây cối xay mọc hoang dại rải rác ở hầu hết các tỉnh, từ vùng đồng bằng ven biển đến trung du và cả vùng núi thấp (dưới 600 m).

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng:  Phần trên mặt đất của cây cối xay đã phơi hoặc sấy khô. Dược liệu gồm những đoạn thân, cành, lá, quả.

Thu hái: Cây cối xay được thu hoạch vào mùa hạ.

Chế biến: Sau khi thu hoach, giũ sạch bụi, cắt thành những đoạn theo kích thước quy định, phơi hoặc sấy khô.

Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh mối, mọt.

Thành phần hóa học

Trong cây cối xay sẽ chứa các thành phần hóa học sau:

Flavonoid, hợp chất phenol, acid amin, axit hữu cơ, đường. Các flavonoid là Gossypin, Gossipytin, cyanidin-3-rutinosid. Các acid amin là alanin, acid glutamid, arginin, valin. Các đường là Glucose, fructose, galactose.

Hạt chứa 5% dầu béo, các acid béo là acid palmitic, acid stearic và một số acid béo phần, phần không xà phòng hóa chiếm 1.7%.

Tác dụng

+Tác dụng hạ sốt: Theo tài liệu Ấn độ, dịch chiết từ cây cối xay có tác dụng hạ nhiệt trên súc vật thí nghiệm, có tác động ảnh hưởng đối với hệ thần kinh trung ương.

+Tác dụng chống viêm: Trên mô hình gây viêm bàn chân chuột bằng cách tiêm nhũ dịch kaolin, tác dụng ức chế của cối xay đạt 84,4% so với nhóm chứng, vào thời điểm 5 giờ sau khi gây viêm.

+Tác dụng thanh nhiệt, giải độc, nhuận tràng, lợi tiểu.

Công dụng

Cây cối xay có vị ngọt, tính bình sẽ có các công dụng sau đây:

+Hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày.

+Hỗ trợ điều trị bệnh đái tháo đường.

+Điều trị chứng dị ứng phong mày đay.

+Điều trị viêm tai trong mạn tính.

+Điều trị lợi răng lở loét.

+Điều trị viêm khớp xương tay chân, sau khi bị nhọt độc cơ nhục yếu mềm tê nhức.

+Điều trị phù thũng sau sinh.

+Điều trị bí tiểu tiện, tiểu rắt, tiểu buốt do thấp nhiệt, kiết lỵ.

+Điều trị cảm sốt, nhức đầu do phong nhiệt.

+Hỗ trợ điều trị bệnh trĩ.

+Điều trị viêm amidan.

Liều dùng

Ngày dùng từ 8-12g dạng thuốc sắc.

Lưu ý khi sử dụng

+Người có thận hư hàn, tiểu tiện nhiều lần và nước tiểu trong, người ỉa chảy không nên dùng cây cối xay.

+Phụ nữ có thai phải cẩn thận khi dùng cây cối xay.