MÙ U

Đặc điểm thực vật

Mù u là loại cây lớn, dáng đẹp, cao khoảng 10 – 25m. Cành non nhẵn và tròn. 

Lá mọc đối, mỏng, thon dài, đầu lá hơi tù, cuống lá dày và bẹt, phía cuống hơi thắt lại, phiến lá dài 10 – 17cm, rộng 5 – 8cm. Lá có gân phụ rất nhỏ và nhiều, chạy song song, nổi rõ ở cả 2 mặt và gần như thẳng góc với gân chính.

Hoa khá to, thơm, màu trắng. Cụm hoa mọc thành chùm xim ở ngọn cành hoặc nách lá, thường có từ 5 – 16 hoa, gồm 4 lá đài, 4 cánh với rất nhiều nhị xếp thành 4 – 6 bó. Bầu có một lá noãn và một noãn dính gốc, một vòi nhụy.

Quả hạch có hình trứng hoặc hình cầu, đường kính chừng 2,5cm, khi chín có màu vàng nhạt, vỏ quả giữa mỏng, vỏ quả trong dày, cứng.

Hạt có lá mầm chứa rất nhiều dầu. 

Mùa hoa: tháng 2 – 6; mùa quả chín: tháng 10 – 12.

Phân bố, sinh thái

Cây mù u mọc hoang thường mọc tại những vùng đất cát tại bờ biển. Mù u được tìm thấy rất nhiều ở một số nước như: Lào, Campuchia, Nhật Bản hay là các tỉnh thuộc miền Nam Trung Quốc. Tại Việt Nam, cây hoang hay được trồng phổ biến ở rất nhiều tỉnh miền Bắc, Nam nước ta: Quảng Ninh, Từ Quảng Bình đến Bình Thuận, Mỹ Tho, Vĩnh Long, Bà Rịa-Vũng Tàu,…

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Các phần như hạt, dầu ép từ hạt, rễ, lá và nhựa cây đều được sử dụng để làm dược liệu.

Thu hái, chế biến:

- Phần quả: Nên thu hái từ khoảng tháng 10 cho tới tháng 2 năm sau. Khi cây đã sống được 7 – 10 năm tuổi, quả chín, tự rụng rồi khô vỏ sẽ cho nhiều dầu nhất. 

- Phần hạt: Có thể dùng tươi hoặc ép để lấy dầu.

- Phần nhựa: Thu hoạch quanh năm, đem đi phơi khô và tán thành bột. 

- Phần rễ và lá: Thu hái quanh năm, đem phơi hoặc sấy khô và bảo quản dùng dần.

Bảo quản:

- Dược liệu đã qua sơ chế khô hay tán bột: đựng trong hũ có nắp đậy và bảo quản nơi thông thoáng. 

- Phần dầu: để nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.

Thành phần hóa học 

Mù u là dược liệu có chứa rất nhiều các thành phần với dược tính cao, một số thành phần hóa học được tìm thấy trong mù u như:

- Dầu mù u: Các hợp chất chính của dầu hạt là axit oleic, linoleic, stearic và palmitic.

- Thân cây: chiết được thứ nhựa màu lục nhạt, dùng làm thuốc. 

- Vỏ cây chứa 11,9% tanin. Trong lá, vỏ và rễ có chứa axit xyanhydric và một chất saponin.

- Mốt số thành phần khác bao gồm: calophyllolide, friedelin, inophyllums B và P, tinh chất terpenic, benzoic và oxibenzoic acids, phytosterol, saponin triterpen, coumarin, mophyllolid,…

Tác dụng - Công dụng 

Mù u là dược liệu có vị mặn, tính rất lạnh, có một số công dụng như:

- Phần nhựa: dùng bôi ngoài da để làm tan sưng tấy, chữa các nốt mụn nhọt, tai có mủ, vết loét nhiễm trùng.

- Dầu mù u có tính chống oxy hóa và bảo vệ tế bào, và do đó được dùng trong các chế phẩm nhãn khoa. Ngoài ra dầu mù u còn có hoạt tính kháng viêm và giảm đau, có tác dụng điều trị nấm tóc, ghẻ, các vết thương, chữa viêm dây thần kinh trong bệnh cùi, bôi tại chỗ để trị bệnh thấp khớp.

- Mủ cây có tác dụng dùng ngoài da để làm lành sẹo, đặc biệt nhất là trị vết bỏng. Vỏ có tác dụng trị xuất huyết bên trong hoặc bệnh đau dạ dày. Phần rễ cây có thể được sử dụng để chữa viêm chân răng.

- Các triterpenoids được phân lập mù u có tác dụng ức chế tăng trưởng đối với các tế bào ung thư bạch cầu ở người.

Cách dùng - Liều dùng 

Tùy vào mục đích điều trị mà có thể dùng dược liệu theo nhiều cách khác nhau như: dùng bôi ngoài da hoặc sắc nước uống. Có thể dùng riêng lẻ hoặc kết hợp với các vị thuốc khác để nâng cao hiệu quả điều trị. 

Một số bài thuốc chứa dược liệu mù u:

- Bài thuốc chữa bệnh đau dạ dày: Nghiền và trộn các dược liệu 20g bột vỏ mù u, 14g bột cam thảo, 1g bột quế, tá dược vừa đủ thành 100 viên hoàn. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần uống 4 viên.

- Bài thuốc chữa viêm răng: Trộn đều nhựa mù u cùng bột hoàng đơn. Sau đó bôi liên tục vào chân răng để ức chế tình trạng viêm.

- Bài thuốc chữa đau xương khớp do phong thấp, chấn thương, thận hư: Sắc uống 40g rễ mù u.

- Bài thuốc chữa chảy máu răng, lợi tụt xuống: Sắc lấy nước rễ mù u và rễ câu kỷ với liều lượng bằng nhau. Dùng nước sắc ngậm nhiều lần trong ngày. Lưu ý ngậm rồi nhổ ra, tuyệt đối không nuốt.

- Bài thuốc chữa mụn nhọt, ghẻ lở: Hạt mù u giã nhỏ và 1 ít vôi. Sau đó cho thêm ít nước đun sôi để nguội làm thuốc bôi trực tiếp lên vùng da tổn thương. 

Lưu ý

- Vẫn đang thiếu những dữ liệu lâm sàng về cách sử dụng và liều dùng của mù u. Do đó cần tham vấn ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng dược liệu cho phụ nữ có thai và phụ nữ đang cho con bú.