KHỔ SÂM

Giới thiệu về dược liệu

Khổ sâm có 2 loại chính là khổ sâm cho lá và khổ sâm cho rễ.

Khổ sâm cho lá: tên gọi khác là khổ sâm bắc bộ, cây cù đèn. 

- Tên khoa học: Croton tonkinensis Gagnep

- Họ: thầu dầu (Euphorbiaceae)

Khổ sâm cho rễ: tên gọi khác là dã hòe, khổ cốt. 

- Tên khoa học: Sophora flavescens Ait, 

- Họ đậu (Fabaceae).

Đặc điểm thực vật

- Khổ sâm cho lá là loại cây nhỏ, cao khoảng 1m. Lá mọc so le, hình mũi mác, đôi lúc có thể mọc thành vòng giả gồm 3-4. Cả hai mặt lá đều có nhiều lông. Hoa mọc thành cụm, ở đầu cành hoặc kẽ lá. Quả có màu đỏ với lông trắng. Mùa quả tháng 5 - 8. 

- Khổ sâm cho rễ: là loại cây có thân nhỏ nhưng phần rễ khá lớn. Lá kép lông chim mọc so le, có hình mác. Hoa mọc thành cụm ở ngọn hay kẽ lá, màu vàng nhạt. Quả có hình cầu, đầu thuôn dài, màu đen.

Phân bố, sinh thái

- Khổ sâm cho lá mọc hoang và được trồng khá phổ biến ở nước ta, nhất là ở các tỉnh ở vùng đồng bằng Bắc bộ. 

- Khổ sâm cho rễ có nguồn gốc từ Trung Quốc, hiện nay một số tỉnh miền núi phía Bắc nước ta cũng đang trồng giữ giống.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

- Khổ sâm cho lá: thu hái lá vào thời điểm cây sắp ra hoa. Có thể dùng tươi hay phơi khô để dùng dần.

- Khổ sâm cho rễ: thu hái vào mùa xuân và mùa thu, bỏ phần rễ con, rửa sạch và thái thành từng lát mỏng. Sau đó đem ngâm rễ tươi với nước vo gạo khoảng 3 tiếng đồng hồ rồi rửa sạch. Cuối cùng đem phơi hay sấy khô.

Thành phần hóa học 

- Trong lá khổ sâm có chứa một số thành phần chính như sau: flavonoid, alkaloid, β – sitosterol, stigmasterol, acid benzoic, terpenoid

- Rễ khổ sâm chứa thành phần như: alkaloid matrin, oxymatrin, sophoranol, anagyrin, N-methylcytisin, baptifolin, sophocarpin

Tác dụng - Công dụng 

- Khổ sâm cho lá: có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm, giúp giảm đau, chống dị ứng, làm giảm triệu chứng hen suyễn, chống rối loạn nhịp tim, ngăn ngừa thiếu máu cơ tim. Ngoài ra còn có tác dụng chống xơ vữa động mạch và hỗ trợ làm hạ lipid máu.

- Khổ sâm cho rễ: chữa sốt cao, viêm tai giữa cấp và mãn tính, nhiễm trùng roi âm đạo, nhiệt lỵ, tiêu chảy, sán lãi, lở ngứa…

Cách dùng - Liều dùng 

Tùy thuộc vào từng bài thuốc mà có thể sử dụng dược liệu với nhiều cách khác nhau. 

- Khổ sâm cho lá: 12 – 20 g/ngày dùng khô dưới dạng thuốc sắc hay hãm lấy nước uống. Hoặc dùng 8 – 10 lá tươi, nhai trực tiếp.

- Khổ sâm cho rễ: 10 – 12g/ngày, có thể dùng dưới dạng thuốc sắc, tán bột, làm viên hoàn. 

Lưu ý

Đối với khổ sâm cho lá, khi sử dụng cần chú ý đến các vấn đề sau:

- Không sử dụng cho những người tỳ vị hư hàn hay bị suy nhược, táo bón.

- Sử dụng liều cao có thể phát sinh các triệu chứng nhức đầu, buồn nôn.

- Không dùng cho các đối tượng trẻ em, phụ nữ đang cho con bú hay phụ nữ mang thai.

Đối với loại khổ sâm cho rễ thì cần chú ý đến các vấn đề sau:

- Dược liệu kỵ với thỏ ty tử, bối mẫu và phản lê lô nên tuyệt đối không kết hợp chung các vị thuốc này với khổ sâm.

- Tránh dùng khi can thận hư yếu mà không kèm theo chứng nóng.

- Sử dụng dài ngày có thể khiến cho thận khí và tạng can bị tổn thương.

- Tuyệt đối không dùng dược liệu cho những người có tỳ vị hư hàn.