THẠCH ĐEN

Giới thiệu về dược liệu

Tên gọi khác: Sương sáo, Xương sáo, Tiên nhân đông, Tiên nhân thảo, Lương phấn thảo, Thủy cẩm, Tiên thảo.

Tên khoa học: Mesona chinensis

Họ: Hoa môi (Lamiaceae)

Sương sáo là cây thân thảo, sống hằng năm, có chiều cao từ 20 – 60 cm hoặc cao hơn. Phần thân cây bao phủ bởi lớp lông rậm và thô, ít phân nhánh. Lá của cây sương sáo mọc đối xứng, phiến lá hình trứng hay hình thuôn dài với mép lá nguyên và dày. Chiều dài của là từ 2 – 4 cm, chiều rộng 1 – 1,5 cm và cuống lá khoảng 0,8 – 2 cm.

Hoa mọc thành cụm ở ngọn, chùm hoa dài khoảng 10 – 13 cm. Chùm hoa dài, phủ bởi lông mịn cùng với lá bắc màu hồng. Tràng hoa màu trắng hay hồng nhạt với môi dưới to và môi trên chia làm 3 thùy. Quả bế, thuôn nhẵn, chiều dài khoảng 0.6 – 0.8 mm.

Hoa và quả thường xuất hiện vào mùa thu – đông.

Thạch đen hay Sương sáo có nguồn gốc ở các tỉnh miền Nam Trung Quốc. Hiện nay cây được di thực vào nước ta, có mọc hoang dại và được trồng ở nhiều khu vực. Sương sáo thường được dân gian sử dụng để làm thạch ăn với công dụng giải khát và thanh nhiệt.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Phần thân và lá của cây Thạch đen được sử dụng để làm thuốc.

Có thể thu hái dược liệu quanh năm, tuy nhiên thời điểm tốt nhất để thực hiện là vào lúc mùa mưa. Khi đã thu hái về, đem cắt bỏ rễ sau đó rửa sạch. Dược liệu này có thể sử dụng tươi để làm thức ăn hay phơi khô và sử dụng dần dần.

Cần bảo quản dược liệu ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nhiệt độ cao, tránh ánh nắng trực tiếp và nơi có độ ẩm > 60%.

Thành phần hóa học

Các nghiên cứu hiện nay vẫn chưa xác định được chính xác các thành phần có trong dược liệu Thạch đen. Theo lưu truyền, khi vò lá và thân của cây thạch đen sẽ tạo ra chất pectin màu đen.

Tác dụng - Công dụng

Theo Y học cổ truyền, dược liệu Thạch đen có vị ngọt, tính mát, không có độc. Công dụng chính của cây Sương sáo là giải thử, thanh nhiệt. Thường được sử dụng để chữa các bệnh bao gồm viêm khớp cấp, cảm mạo, đái tháo đường, cao huyết áp. Thạch đen được dùng ở dạng thuốc sắc là chủ yếu. Ngoài ra dược liệu này còn được sử dụng chế biến hàng ngày làm thạch với công dụng giúp giải khát và thanh nhiệt.

Tác dụng dược lý đã được các chuyên gia nghiên cứu bao gồm:

• Dược liệu Sương sáo được trồng và thu hái ở Cao Bằng có công dụng hạ cholesterol trong máu, chống lão hóa.

• Người dân Indonesia và Đài Loan còn sử dụng để trị chứng tiểu tiện không thông.

Cách dùng - Liều dùng

Bên cạnh công dụng chế biến ra thạch để giải thử, thanh nhiệt, Thạch đen còn được kết hợp trong nhiều bài thuốc để chữa một số bệnh lý như sau:

Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

Sử dụng Biển súc và Thạch đen mỗi vị 30g, Rung rúc 45g. Rửa sạch tất cả, thêm nước vào và đun sôi. Sử dụng hết mỗi ngày 1 lần.

Thạch sương sáo thanh nhiệt

Dùng phần lá và thân cây sương sáo đem phơi khô. Rửa sạch tất cả rồi cho vào nồi nấu nhừ. Tiếp đó sử dụng túi vải vắt lấy nước, thêm bột gạo vào khuấy đều trên bếp cho tới khi dung dịch sánh lại. Đổ phần sương sáo ra khuôn và đợi đông lại để sử dụng.

Lưu ý

• Không nên cho trẻ em sử dụng quá nhiều thạch sương sáo do có thể làm giảm cảm giác thèm ăn.

• Hiện nay có nhiều cửa hàng bán thạch sương sáo đã được chế biến. Tuy nhiên quy trình làm thạch vẫn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn vệ sinh thực phẩm. Do đó, tốt nhất là nên tự chế biến sương sáo tại nhà để đảm bảo hiệu quả cũng như tránh các gặp các triệu chứng không mong muốn.

• Phân biệt cây Thạch đen với Cây sương sâm (Tiliacora triandra) để tránh nhầm lẫn, ảnh hưởng tới hiệu quả sử dụng.