CÂY NỔ GAI

Đặc điểm thực vật

Cây nổ gai là một loại cây bụi, thân nhỏ, có chiều cao dao động từ 2 – 3m. Thân tròn, phân nhiều cành. Mỗi cành lại đâm ra làm nhiều nhánh nhỏ. Lớp vỏ thân bên ngoài màu nâu sậm, có nhiều nốt trắng nổi rõ, xù xì. 

Lá nguyên, mỏng, mọc ra từ cành con. Hầu hết các lá có hình bầu dục, tù ở đầu lá, cò lá kèm nhỏ hơn hình tam giác. Lá non màu xanh nhạt nhưng khi già lá sẽ đậm màu hơn do quá trình quang hợp. 

Hoa cây thuốc nổ gai thường ra từ tháng 6 – tháng 8. Hoa thuộc dạng đơn tính vì có cây đực và cái riêng biệt. Hoa cái thường chỉ mọc riêng rẽ tình hoa một hoặc nếu gộp lại thành cụm thì cũng chỉ tối đa khoảng 2 – 3 hoa mỗi chùm. Trong khi đó hoa được lại phát triển thành từng cụm với nhiều bông hoa kết hợp. 

Quả cây nổ gai thường ra vào tháng 9 – tháng 11, thuộc dạng nang, nhỏ, hình tròn, màu trắng đục, hơi lõm dưới cuống. Mỗi quả được ghép thành từ 3 mảnh vỏ, lúc chín thường được người dân hái ăn. Trong quả chứa hạt màu nâu đỏ, có 3 cạnh.

Trên thế giới, cây nổ gai được ghi nhận phân bố từ châu Á, bao gồm vùng Đông – Nam của Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, đảo Đài Loan, Lào, Campuchia, Thái Lan, Philippin, Australia. Tại nước ta, cây mọc hoang dại khắp nơi và khá phổ biến ở các tỉnh thuộc vùng núi thấp, trung du và đồng bằng ở phía bắc. Cây được trồng làm cảnh do quả có màu trắng nhạt rất đẹp khi nở rộ.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Có thể sử dụng nhiều bộ phận của cây để bào chế thuốc bao gồm: lá, vỏ thân cây, cành và rễ.

Thu hái: Phần rễ thường cho giá trị dược liệu tốt nhất vào mùa thu nên chủ yếu được thu hoạch vào mùa này. Các bộ phận còn lại được thu hoạch quanh năm.

Chế biến: Cây có thể được đào cả gốc về chặt lấy rễ, cành, lá và tách lấy vỏ thân. Các bộ phận dược liệu sau đó được phân loại, đem rửa sạch, thái nhỏ, phơi khô. Lá có thể để nguyên đem phơi.

Bảo quản dược liệu nơi thông thoáng, không có nhiệt độ cao hoặc ẩm ướt.

Thành phần hóa học

Cây nổ gai chứa nhiều alcaloid. Rễ và vỏ rễ chứa alkaloid với hàm lượng 0,6 – 1% gồm flueggein, virosin, norsecurinine, dihydronorsccurinin. Rễ còn có norbergenin và securinin.

Vỏ thân cây có tanin và saponin. Viro securinin và viroallosecurinin là 2 chất có tác dụng độc với tế bào.

Tác dụng

+Tác dụng kháng khuẩn, chống oxy hóa: Các thành phần Ethanol và Chloroform được chiết xuất từ cây thuốc thể hiện rõ đặc tính kháng khuẩn. Nó cũng giúp ức chế sự tăng trưởng của các gốc tự do, giảm thiệt hại cho các tế bào khỏe mạnh, từ đó ngăn ngừa bệnh tật trong cơ thể.

+Tác dụng kháng nấm: Nghiên cứu thực nghiệm cho thấy chất Methanol được chiết xuất từ rễ cây có thể chống lại hoạt động của một số loại nấm, đặc biệt là nấm Candida albicans, nấm Trichytum mentagrophytes

+Tác dụng đối với người bị sốt rét: Chiết xuất từ lá cây giúp cải thiện các triệu chứng của bệnh sốt rét và ức chế hoạt động của ký sinh trùng Plasmodium falciparum gây bệnh sốt rét ở người.

+Tác dụng đối với hệ tim mạch: Thử nghiệm chiết xuất Bergenin từ cây thuốc nổ gai trên chuột ghi nhận khả năng ổn định nhịp tim của dược liệu. Bergenin cũng có tác dụng làm giảm lipid trong máu, ngăn ngừa chứng xơ vữa động mạch ở những con chuột thực nghiệm mắc chứng tăng lipid máu. Ngoài ra, sử dụng chiết xuất từ vỏ cây cho chó, các nhà nghiên cứu còn ghi nhận được tình trạng giảm huyết áp động mạch ở loài vật này.

+Tác dụng đối với hệ tiêu hóa: Hoạt chất Bergenin được thử nghiệm trên chuột lang giúp bảo vệ niêm mạc dày dày, chống loét bao tử.

Công dụng

Phần thân và rễ cây nổ gai có vị chát và sẽ có các công dụng sau đây:

+Điều trị bệnh sốt rét, run rẩy ở chi.

+Điều trị bệnh viêm da, mụn bọc, mụn mủ vàng.

+Điều trị bệnh gai cột sống.

+Điều trị mệt mỏi, chóng mắt, choáng váng, chân tay run,

+Điều trị sỏi thận, sỏi bàng quang.

+Điều trị viêm gan C.

+Điều trị thoái hóa cột sống, thoát vị đĩa đệm.

+Điều trị viêm thận mạn.

Liều dùng

Có thể dùng cây nổ gai ở dạng sắc uống hoặc làm thuốc đắp bên ngoài.

Liều dùng trong: Ngày dùng 6-12g.

Liều dùng ngoài: Liều lượng được điều chỉnh tùy theo diện tích khu vực điều trị.

Lưu ý khi sử dụng

+Không nên sử dụng đối với những người dị ứng hoặc quá mẫn với bất cứ thành phần nào của thuốc.

+Các chất Securinin, Alkaloid trong thân và rễ cây là những thành phần có độc tính khá cao. Nó có thể gây ngộ độc nếu bạn sử dụng thuốc tùy tiện, không đúng cách. Để đảm bảo an toàn, bạn chỉ nên sử dụng dược liệu khi có sự cho phép, kê đơn của thầy thuốc.