CẤY GHÉP TẠNG TỪ NGƯỜI HIẾN TẶNG CÒN SỐNG

Tổng quan

Ghép tạng từ người hiến tặng sống là một thủ thuật phẫu thuật thực hiện để lấy một cơ quan hoặc một phần của cơ quan đó từ người còn sống và đặt nó vào cơ thể của một người khác mà cơ quan đó không còn hoạt động bình thường.

Sự phổ biến của việc hiến tạng sống đã tăng lên đáng kể trong những năm gần đây như một giải pháp thay thế cho việc hiến tạng từ người đã chết do nhu cầu ngày càng tăng về nội tạng để cấy ghép cũng như sự thiếu hụt các nội tạng sẵn có của người hiến tặng đã qua đời. Hơn 5.700 ca hiến tạng sống được báo cáo mỗi năm ở Hoa Kỳ.

Hiến thận từ người còn sống là loại ghép tạng sống phổ biến nhất. Mỗi người có thể hiến tặng 1 trong 2 quả thận của mình. Quả thận còn lại có thể thực hiện các chức năng cần thiết của cơ thể.

Những người còn sống cũng có thể hiến tặng một phần gan của họ. Phần gan còn lại sẽ tái tạo, phát triển trở lại kích thước gần như ban đầu và thực hiện các chức năng thông thường của nó.

Ghép thận và gan là những loại thủ thuật phổ biến nhất trong các thủ thuật cấy ghép nội tạng từ người hiến tặng sống. Tuy nhiên, những người còn sống cũng có thể hiến tặng các mô để cấy ghép - chẳng hạn như da, tủy xương và các tế bào tạo máu.

Các loại hiến tặng nội tạng sống

Có hai hình thức hiến tạng sống.

Hiến trực tiếp

Đây là hình thức hiến tạng sống phổ biến nhất. Đối với phương pháp này, người hiến tặng sẽ tặng nội tạng tới một người nhận cụ thể.

Người cho có thể là:

• Người thân cấp một, chẳng hạn như cha mẹ, anh chị em hoặc con cái đã trưởng thành

• Những người có quan hệ huyết thống khác như chú, dì, anh chị em họ

• Một người không liên quan về mặt sinh học với ứng viên cấy ghép, chẳng hạn như vợ/chồng, người khác, bạn bè hoặc đồng nghiệp

• Một người biết về nhu cầu của ứng viên cần cấy ghép

Hiến gián tiếp

Trong phương pháp này, còn được gọi là good Samaritan hoặc altruistic donation, người được nhận tạng sẽ không biết người hiến tặng là ai. Sự phù hợp dựa trên nhu cầu y tế và sự tương thích nhóm máu.

Trong một số trường hợp, người hiến có thể lựa chọn về việc không biết người nhận nội tạng. Trong các trường hợp khác, người cho và người nhận có thể gặp nhau nếu cả hai đồng ý và nếu chính sách của trung tâm cấy ghép cho phép.

Chuỗi hiến tặng và hiến tạng ghép cặp

Những người hiến tặng còn sống thường đóng một vai trò quan trọng trong chuỗi hiến và hiến tạng ghép cặp. Hiến tặng nội tạng theo cặp (còn được gọi là trao đổi theo cặp) có thể là một lựa chọn khi người hiến và người nhận có nhóm máu không tương thích. Hiến tạng ghép cặp cũng có thể là một lựa chọn khi người nhận có một số kháng thể nhất định sẽ phản ứng với tế bào của người hiến tặng, điều này có thể khiến quá trình cấy ghép thất bại.

Trong thủ thuật hiến tặng nội tạng theo cặp, hai hoặc nhiều cặp người nhận nội tạng trao đổi những người hiến tặng để mỗi người nhận được một cơ quan tương thích với nhóm máu của mình. Một người hiến tặng sống gián tiếp cũng có thể tham gia hiến tặng nội tạng theo cặp để giúp các cặp không tương thích.

Nhiều hơn một cặp người hiến và người nhận còn sống không tương thích có thể được liên kết với một người hiến tặng sống gián tiếp để tạo thành một chuỗi hiến tặng nhằm nhận các cơ quan tương thích. Trong trường hợp này, nhiều người nhận được hưởng lợi từ một người hiến tặng sống gián tiếp duy nhất.

Phân loại

• Ghép tạng từ người hiến còn sống

• Ghép tạng từ người hiến tặng còn sống gián tiếp

Tại sao cần thực hiện

Ghép tạng từ người hiến tặng sống cung cấp một giải pháp thay thế cho việc chờ đợi bộ phận cơ thể của người hiến tặng đã qua đời cho những người cần ghép tạng.

Ngoài ra, cấy ghép nội tạng từ người hiến tặng còn sống có ít biến chứng hơn so với cấy ghép từ người hiến tặng đã qua đời và về tổng thể là sự tồn tại lâu hơn của cơ quan được hiến tặng.

Rủi ro

Những rủi ro liên quan đến việc hiến tặng nội tạng cơ thể sống của người hiến bao gồm cả rủi ro sức khỏe ngắn hạn và dài hạn của các thủ thuật phẫu thuật, các vấn đề với chức năng của cơ quan còn lại của người hiến và các vấn đề tâm lý sau khi hiến tạng.

Đối với người nhận nội tạng, rủi ro của phẫu thuật cấy ghép thường thấp vì đây là một thủ thuật được thực hiện để cứu sống. Nhưng đối với người hiến tạng, việc hiến tặng nội tạng có thể khiến một người khỏe mạnh gặp những rủi ro về khả năng hồi phục sau cuộc phẫu thuật không cần thiết.

Những rủi ro trước mắt liên quan đến phẫu thuật của việc hiến tạng bao gồm đau, nhiễm trùng, thoát vị, chảy máu, cục máu đông, biến chứng vết thương và trong một số trường hợp hiếm hoi là tử vong.

Thông tin dài hạn về những người hiến tặng nội tạng còn hạn chế và các nghiên cứu vẫn đang được tiến hành. Nhìn chung, dữ liệu hiện có cho thấy người hiến tạng có nhiều lợi ích cao về dài hạn.

Hiến tạng cũng có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như các triệu chứng lo âu và trầm cảm. Nội tạng được hiến tặng có thể không hoạt động bình thường ở người nhận và gây ra cảm giác hối tiếc, tức giận hoặc phẫn nộ ở người hiến tặng.

Những rủi ro sức khỏe đã biết liên quan đến việc hiến tạng sống thay đổi tùy theo hình thức hiến tặng. Để giảm thiểu rủi ro, người hiến tặng cần phải được kiểm tra để đảm bảo họ đủ điều kiện để hiến tặng.

Rủi ro khi hiến thận

Ghép thận từ người hiến tặng sống là loại hình hiến tạng sống được nghiên cứu rộng rãi nhất, với hơn 50 năm nghiên cứu. Nhìn chung, các nghiên cứu cho thấy tuổi thọ của những người đã hiến tặng một quả thận bằng với tuổi thọ của những người chưa hiến.

Một số nghiên cứu cho rằng những người hiến thận còn sống có thể có nguy cơ suy thận cao hơn một chút trong tương lai. Nhưng nguy cơ này vẫn nhỏ hơn nguy cơ suy thận trung bình trong dân số nói chung. Các biến chứng lâu dài cụ thể liên quan đến việc hiến thận còn sống bao gồm huyết áp cao, tăng lượng protein trong nước tiểu và giảm chức năng thận.

Rủi ro khi hiến gan

Rủi ro của việc hiến gan cũng thấp, nhưng kinh nghiệm về thủ thuật này còn hạn chế hơn vì nó mới được đưa vào thực hành y tế gần đây hơn so với hiến thận. Ca ghép gan từ người hiến tặng sống đầu tiên được thực hiện vào năm 1989.

Việc hiến gan cũng có thể gây rò rỉ mật, hẹp ống mật, chảy máu trong ổ bụng và trong một số trường hợp hiếm hoi, phần gan còn lại không phát triển đủ trở lại.

Bạn cần chuẩn bị như thế nào

Đưa ra quyết định sáng suốt

Quyết định hiến tặng nội tạng là một quyết định cá nhân cần được suy nghĩ và cân nhắc kỹ lưỡng về cả rủi ro cũng như lợi ích. Trao đổi về quyết định của bạn với bạn bè, gia đình và các cố vấn đáng tin cậy khác.

Bạn không nên cảm thấy bị áp lực khi hiến tặng  và bạn có thể thay đổi quyết định bất cứ lúc nào.

Một số câu hỏi hữu ích mà cần xem xét:

• Bạn cảm thấy thế nào về việc hiến tạng?

• Những rủi ro y tế là gì?

• Bảo hiểm của bạn sẽ bao gồm những gì?

• Việc hiến tặng sẽ ảnh hưởng đến tài chính hoặc khả năng làm việc của tôi như thế nào?

• Bạn có đủ hiểu biết để đưa ra quyết định sáng suốt không?

• Có phải ai đó đang gây áp lực tâm lý cho bạn khi trở thành người hiến tạng không?

• Việc hiến hay không hiến sẽ ảnh hưởng như thế nào đến mối quan hệ của tôi với người nhận?

• Có ai khác có thể là người hiến tạng phù hợp không?

• Nếu có thể có nhiều hơn một người hiến tặng, họ sẽ được chọn như thế nào?

• Tôn giáo của bạn quan điểm như thế nào về việc hiến tạng?

• Có những vấn đề sức khỏe hoặc tiền sử bệnh lý nào ảnh hưởng đến việc hiến tặng không?

• Bạn có sẵn mạng lưới hỗ trợ để giúp mình vượt qua quá trình này không?

• Bạn sẽ cảm thấy thế nào nếu bị từ chối trong quá trình đánh giá?

• Bạn sẽ cảm thấy thế nào nếu người nhận không có kết quả tốt sau khi cấy ghép?

Thông tin y tế của bạn được bảo mật bởi trung tâm cấy ghép. Nếu bạn bị từ chối với tư cách là người hiến tặng trong quá trình đánh giá, người hiến tặng chỉ được thông báo rằng nội tạng của bạn đã bị từ chối. Việc có nói cho người nhận (nếu biết) lý do hay không là tùy thuộc vào bạn.

Chọn một trung tâm cấy ghép

Nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn hoặc bác sĩ  có thể giới thiệu một trung tâm cấy ghép cho quy trình của bạn. Bạn cũng có thể tự do chọn một trung tâm cấy ghép của riêng mình hoặc chọn một trung tâm từ danh sách các nhà cung cấp ưu tiên của công ty bảo hiểm.

Khi xem xét một trung tâm cấy ghép, bạn có thể muốn:

• Tìm hiểu về số lượng và loại ca cấy ghép mà trung tâm thực hiện mỗi năm

• Hỏi về tỷ lệ sống sót của người hiến và người nhận tạng của trung tâm cấy ghép

• So sánh số liệu thống kê của các trung tâm cấy ghép 

• Đánh giá cam kết của trung tâm trong việc cập nhật công nghệ và kỹ thuật cấy ghép mới nhất, điều này cho thấy chương trình cấy ghép đang phát triển

• Xem xét các dịch vụ khác do trung tâm cấy ghép cung cấp, chẳng hạn như các nhóm hỗ trợ, sắp xếp việc đi lại, nhà ở tại địa phương trong thời gian phục hồi và giới thiệu đến các nguồn lực khác

Nếu bạn cam kết hiến tặng một bộ phận nội tạng, nhóm cấy ghép  sẽ hợp tác với bạn và bác sĩ  trong suốt quá trình cấy ghép.

Quá trình thực hiện

Trước khi làm thủ thuật

Đánh giá người hiến tặng

Nếu có thể, hãy dẫn theo theo một thành viên gia đình hoặc bạn bè để bạn đánh giá. Có thể hữu ích cho bạn khi thảo luận về quyết định hiến tặng với người mà bạn tin tưởng.

Người hiến tạng sống thường ở độ tuổi từ 18 - 60 và có sức khỏe thể chất cũng như tinh thần tốt. Tiêu chuẩn hội đủ điều kiện của người hiến tặng sống cụ thể khác nhau tùy theo cơ quan và trung tâm cấy ghép.

Quá trình đánh giá người hiến tặng thường bao gồm các bước sau:

• Sàng lọc ban đầu. Bước đầu tiên trong đánh giá thường là một cuộc sàng lọc, có thể được hoàn thành trực tuyến, gặp trực tiếp hoặc qua điện thoại. Nhân viên trung tâm cấy ghép sẽ yêu cầu bạn đồng ý để bắt đầu kiểm tra sức khỏe và hỏi một số câu hỏi về sức khỏe cũng như tiền sử bệnh của bạn.

• Xét nghiệm máu. Bước tiếp theo thường là xét nghiệm máu để xác định xem nhóm máu của bạn có tương thích với người nhận hay không. Nếu nhóm máu của bạn không phù hợp với người nhận, có thể có các biện pháp điều trị y tế chuyên biệt vẫn cho phép bạn được hiến tặng.

• Khám sức khỏe và đánh giá tâm lý. Tại trung tâm cấy ghép, một nhóm cấy ghép sẽ đánh giá sức khỏe thể chất và tinh thần chung của bạn để đảm bảo rằng việc trải qua phẫu thuật sẽ gây ra rủi ro tối thiểu cho bạn.

  Các bác sĩ sẽ thực hiện các xét nghiệm để xác định các tình trạng tồn tại có thể khiến bạn không đủ tiêu chuẩn trở thành người hiến tặng, chẳng hạn như bệnh tiểu đường, ung thư, một số bệnh truyền nhiễm, bệnh tim hoặc các tình trạng khác.

  Nếu bạn đang tham gia hiến tặng trực tiếp, các thành viên trong nhóm cấy ghép khác nhau sẽ thực hiện đánh giá, phẫu thuật cho bạn và người nhận của bạn. Quá trình đánh giá diễn ra bí mật.

  Ngoài ra, trong quá trình đánh giá, bác sĩ sẽ kiểm tra để đảm bảo rằng cơ quan bạn định hiến tặng là khỏe mạnh và việc loại bỏ một trong hai quả thận hoặc một phần gan của bạn không có khả năng gây ra các vấn đề sức khỏe sau này trong cuộc sống. Phần đánh giá này có thể bao gồm các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm và hình ảnh.

• Sự đồng ý và đánh giá cuối cùng. Nếu bạn đáp ứng các yêu cầu và đủ điều kiện để trở thành một người hiến tặng còn sống, trung tâm cấy ghép sẽ thông báo cho bạn về tất cả các khía cạnh và kết quả tiềm năng của việc hiến tạng cũng như nhận được sự đồng ý của bạn đối với thủ thuật.

Nhân viên cấy ghép sẽ thảo luận với bạn và gia đình về những lợi ích và rủi ro của việc hiến một quả thận hoặc một phần gan của bạn cũng như trả lời các câu hỏi mà bạn có. Nhân viên cũng sẽ thảo luận về tầm quan trọng của việc duy trì lối sống lành mạnh trước và sau khi hiến tạng.

Trong quá trình

Hiến thận 

Hầu hết các thủ thuật để lấy quả thận của người hiến tặng còn sống để cấy ghép được thực hiện thông qua phẫu thuật xâm lấn tối thiểu (cắt thận nội soi). Cắt thận nội soi ít đau hơn và thời gian hồi phục ngắn hơn so với phẫu thuật mở truyền thống để lấy một quả thận (cắt thận hở).

Trong phẫu thuật cắt thận nội soi, bác sĩ phẫu thuật rạch 2 hoặc 3 vết rạch nhỏ gần với rốn và sử dụng một thiết bị đặc biệt gọi để nội soi và quan sát các cơ quan nội tạng cũng như hướng dẫn bác sĩ phẫu thuật thực hiện thủ thuật.

Trong một số trường hợp, những người hiến tặng có thể không đủ điều kiện để thực hiện phẫu thuật xâm lấn tối thiểu và có thể phải phẫu thuật cắt bỏ thận mở. Trường hợp này có thể xảy ra nếu những người hiến tặng đã trải qua nhiều cuộc phẫu thuật vùng bụng hoặc nếu họ thừa cân đáng kể.

Trong phẫu thuật cắt thận hở, một vết rạch dài từ 5 - 7 inch được thực hiện ở bên ngực và bụng trên. Sau đó, bác sĩ phẫu thuật sử dụng một dụng cụ phẫu thuật được gọi là ống rút (retractor) để tiếp cận thận của người hiến tặng.

Cả phẫu thuật cắt thận mở và nội soi đều kéo dài khoảng 2 - 3 giờ và được thực hiện cùng với gây mê toàn thân, có nghĩa là bạn sẽ ngủ trong toàn bộ cuộc phẫu thuật.

Hiến gan 

Trong quá trình hiến gan, các bác sĩ phẫu thuật sẽ cắt bỏ một phần gan thông qua một vết rạch ở bụng.

Thùy trái hoặc phải của gan có thể được sử dụng để hiến tặng, tùy thuộc vào kích cỡ của người nhận.

Khoảng 40% - 70% gan của người hiến tặng được lấy ra để cấy ghép. Gan của người hiến tặng bắt đầu phát triển lại gần như ngay lập tức sau khi phẫu thuật, đạt kích thước và thể tích bình thường trở lại trong vòng khoảng 2 tháng sau khi hiến tặng.

Ca phẫu thuật được thực hiện sau khi gây mê toàn thân và có thể kéo dài đến 10 giờ.

Sau khi làm thủ thuật

• Nằm viện. Bạn sẽ ở lại bệnh viện vài ngày sau khi hiến thận và đến 7 ngày sau khi hiến gan.

• Chăm sóc sau phẫu thuật. Nếu bạn sống xa trung tâm cấy ghép, bác sĩ sẽ khuyên bạn nên ở gần trung tâm vài ngày sau khi xuất viện để họ theo dõi sức khỏe và chức năng của phần cơ quan còn lại của bạn.

  Bạn có thể cần phải quay lại trung tâm cấy ghép của mình để được chăm sóc theo dõi, làm các xét nghiệm và theo dõi nhiều lần sau khi phẫu thuật. Các trung tâm cấy ghép được yêu cầu gửi dữ liệu theo dõi mỗi 6 tháng, 12 tháng và 24 tháng sau khi hiến tặng. Nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở địa phương của bạn có thể tiến hành các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm 1 và 2 năm sau khi bạn phẫu thuật thận hoặc gan.

• Sự hồi phục. Tùy thuộc vào quy trình hiến tặng và sức khỏe tổng thể của bạn, một thành viên trong nhóm cấy ghép sẽ cho bạn lời khuyên cụ thể về cách chăm sóc bản thân và giảm nguy cơ biến chứng trong quá trình hồi phục, bao gồm chăm sóc vết mổ, kiểm soát cơn đau, hạn chế các hoạt động gắng sức và quay trở lại chế độ ăn uống thông thường của bạn.

• Quay trở lại các hoạt động hàng ngày. Sau khi hiến thận, hầu hết mọi người có thể trở lại các hoạt động thường ngày của họ sau 4 - 6 tuần.

  Quá trình hồi phục mất nhiều thời gian hơn đối với việc hiến gan, và hầu hết mọi người có thể trở lại làm việc và các hoạt động thường xuyên khác từ 2 - 3 tháng sau khi hiến.

• Thai kỳ. Việc hiến thận bình thường không ảnh hưởng đến khả năng mang thai hoặc hoàn thành quá trình mang thai hay sinh nở an toàn. Một số nghiên cứu cho thấy rằng những người hiến thận có thể làm tăng một chút nguy cơ mắc các biến chứng thai kỳ như tiểu đường thai kỳ, tăng huyết áp do thai nghén, tiền sản giật và xuất hiện protein trong nước tiểu.

Thông thường, phụ nữ nên đợi ít nhất 6 tháng sau khi hiến thận trước khi mang thai.

Rất ít thông tin về về việc mang thai sau khi hiến gan vì thủ thuật này mới hơn và ít phổ biến hơn.

Đối phó và Hỗ trợ

Hiến nội tạng là một quyết định cá nhân đòi hỏi sự suy nghĩ và cân nhắc kỹ lưỡng về cả rủi ro và lợi ích. Trao đổi về quyết định của bạn với bạn bè, gia đình và các cố vấn đáng tin cậy khác.

Nhóm cấy ghép của bạn cũng có thể hỗ trợ bạn với các nguồn lực hữu ích khác và các chiến lược đối phó trong suốt quá trình hiến tặng nội tạng, chẳng hạn như:

• Tham gia nhóm hỗ trợ người hiến tạng. Trò chuyện với mọi người và chia sẻ kinh nghiệm có thể xoa dịu nỗi sợ hãi và lo lắng.

• Chia sẻ kinh nghiệm trên phương tiện truyền thông xã hội. Tương tác với những người đã có trải nghiệm tương tự có thể giúp bạn đặt ra những kỳ vọng thực tế trước khi đưa ra quyết định.

• Giáo dục bản thân. Tìm hiểu càng nhiều càng tốt về thủ thuật của bạn và đặt câu hỏi về những điều bạn không hiểu. Kiến thức là sức mạnh.

Chế độ ăn uống và dinh dưỡng

Bạn sẽ có thể quay trở lại chế độ ăn uống thông thường của mình ngay sau khi phẫu thuật hiến tặng. Trừ khi bạn có các vấn đề sức khỏe khác, bạn sẽ không có bất kỳ giới hạn chế độ ăn uống cụ thể nào liên quan đến quy trình này.

Nhóm cấy ghép của bạn bao gồm một chuyên gia dinh dưỡng, người có thể thảo luận về dinh dưỡng và nhu cầu chế độ ăn của bạn cũng như trả lời bất kỳ câu hỏi nào bạn có sau khi phẫu thuật.

Tập thể dục

Duy trì một lối sống lành mạnh thông qua chế độ ăn uống và tập thể dục cũng quan trọng đối với những người hiến tạng cũng như đối với những người khác.

Bạn sẽ có thể trở lại mức hoạt động thể chất thông thường của mình trong vòng vài tuần hoặc vài tháng sau khi phẫu thuật hiến tặng. Nhóm cấy ghép của bạn có thể thảo luận về các mục tiêu và nhu cầu hoạt động thể chất cá nhân với bạn.

Điều quan trọng là phải nói chuyện với nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe trước khi bắt đầu bất kỳ hoạt động thể chất mới nào.

Một số bác sĩ khuyến cáo những người hiến thận nên bảo vệ quả thận còn lại bằng cách tránh các môn thể thao tác động mạnh, chẳng hạn như bóng đá, quyền anh, khúc côn cầu, bóng bầu dục, võ thuật hoặc đấu vật. Bạn cũng có thể nên mặc đồ bảo hộ như áo khoác có đệm để bảo vệ thận khỏi bị chấn thương trong khi chơi thể thao.