CHẤT ĐEN (SUBSTANTIA NIGRA)

TỔNG QUÁT

Chất đen là gì?

Chất đen (Substantia nigra) là một phần của não giúp kiểm soát các chuyển động. Nó là một phần của hạch nền, một nhóm cấu trúc hình thành sự kết nối xuyên suốt não của bạn. Chất đen rất quan trọng vì vai trò của nó trong các chuyển động của cơ thể và cách nó ảnh hưởng đến hoạt động hóa học của não bộ.

CHỨC NĂNG

Chức năng của chất đen là gì?

Chất đen là một phần của hạch nền của bạn, kết nối với các phần khác nhau của não bạn. Nó tạo ra dopamine, có tác dụng kiểm soát chuyển động và giúp săn chắc cơ.

Chất đen có hai phần khác nhau và cả hai đều có vai trò khác nhau. Hai phần bao gồm:

• Vùng lưới (pars reticulata): Phần này có liên quan đến chuyển động của mắt, khả năng học hỏi và suy nghĩ của bạn. Các tế bào trong khu vực não của chúng ta chứa một chất hóa học gọi là axit gamma-aminobutyric (GABA). Chất này ức chế hoạt động trong các tế bào não của bạn. Bộ não của bạn sử dụng nó để chuyển hướng và ngăn chặn các tín hiệu.

• Vùng đặc chất đen (pars compacta): Các tế bào thần kinh ở đây giữ một chất hóa học gọi là dopamine. Đó là lý do tại sao phần này liên quan đến cảm xúc, khả năng học hỏi, cách bạn đánh giá rủi ro, động lực và nhiều hơn thế nữa.

GIẢI PHẪU HỌC

Chất đen nằm ở đâu?

Chất đen nằm trong não giữa của bạn, phần não này nằm ở trung tâm của não bộ. Nó nằm ngay phía trên thân não (dẫn xuống nơi hộp sọ tiếp giáp cổ và kết nối với tủy sống của bạn).

Chất đen chia ra thành 2 phần, chúng nằm ở hai bên não giữa của bạn và mỗi bên đều có vùng lưới cũng như vùng đặc chất đen.

Chất đen trông như thế nào?

Mặc dù đó là một phần của hạch nền, chất đen không phải là một hạch. Đó là một hạt nhân, một loại cấu trúc hệ thần kinh được tạo thành từ các tế bào có thực hiện cùng công việc hoặc kết nối với nhau.

Màu sắc của chất đen

Substantia nigra lấy tên từ tiếng Latinh và có nghĩa là "chất đen". Đó là bởi vì trong khi phần lớn bộ não của bạn có màu xám hồng nhạt, thì chất đen sẽ có màu đen hơn nhiều, xuất hiện như một dải mô đen được bao quanh bởi các mô sáng hơn. Đó là bởi vì các tế bào não ở đây cũng chứa melanin. Đây là một chất hóa học có trong các tế bào da khiến chúng trở nên đen sạm do tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và tạo nên làn da rám nắng.

Kích thước của chất đen

Chất đen rất nhỏ. Khoảng 25 chất đen có kích thước trung bình mới bằng với một quả bóng golf.

Cấu tạo của chất đen

Cấu tạo của các hạch nền, bao gồm cả chất đen, bao gồm:

• Tế bào thần kinh: Những tế bào thần kinh quản lý và chuyển đổi tín hiệu thành dạng hóa học hoặc dạng điện.

• Tế bào thần kinh đệm: Đây là những tế bào hỗ trợ trong hệ thần kinh của bạn. Mặc dù chúng không truyền hoặc chuyển tiếp các tín hiệu của hệ thần kinh, nhưng chúng sẽ giúp các tế bào thần kinh thực hiện hoạt động này.

Tế bào thần kinh

Tế bào thần kinh là những tế bào rất chuyên biệt chỉ có trong hệ thống thần kinh của bạn. Ở đó, chúng gửi và chuyển tiếp tín hiệu khắp cơ thể chúng ta. Những tín hiệu này, ở dạng điện và hóa học, là cách các hệ thống trong cơ thể giao tiếp với nhau. Mỗi nơ-ron (tế bào thần kinh) bao gồm những phần sau:

• Thân tế bào: Đây là phần chính của tế bào.

• Sợi trục: Đây là một bộ phận dài giống như cánh tay vươn ra ngoài thân tế bào. Ở cuối sợi trục là một số phần mở rộng ra giống như ngón tay, nơi tín hiệu điện trong tế bào thần kinh trở thành tín hiệu hóa học. Những phần mở rộng này, được gọi là khớp thần kinh, dẫn đến các tế bào thần kinh gần đó.

• Sợi nhánh (Dendrites): Đây là những phần mở rộng giống như nhánh nhỏ. Dendrites là điểm nhận các tín hiệu hóa học từ khớp thần kinh của các tế bào lân cận khác.

• Bao myelin: Đây là một lớp mỏng bao gồm các hợp chất hóa học béo. Myelin bao quanh sợi trục của nhiều tế bào thần kinh và hoạt động như một lớp bọc bảo vệ.

Sự kết nối nơ-ron cực kỳ phức tạp và các tua gai trên một nơron có thể kết nối với hàng nghìn synapse khác. Một số tế bào thần kinh dài hơn hoặc ngắn hơn, tùy thuộc vào vị trí của chúng trong cơ thể bạn và những hoạt động của chúng.

Tế bào thần kinh đệm

Tế bào thần kinh đệm thực hiện nhiều chức năng khác nhau, giúp phát triển và duy trì tế bào thần kinh khi bạn còn trẻ và quản lý cách thức hoạt động của tế bào thần kinh trong suốt cuộc đời của bạn. Chúng cũng bảo vệ hệ thống thần kinh của bạn khỏi nhiễm trùng, kiểm soát sự cân bằng hóa học trong hệ thần kinh của bạn và tạo ra lớp phủ myelin trên sợi trục tế bào thần kinh. Hệ thần kinh của bạn có số lượng tế bào thần kinh đệm nhiều hơn 10 lần so với tế bào thần kinh.

TÌNH TRẠNG VÀ RỐI LOẠN

Những tình trạng và rối loạn phổ biến ảnh hưởng đến chất đen là gì?

Các tình trạng ảnh hưởng đến chất đen bao gồm (nhưng không giới hạn):

• Bệnh Alzheimer.

• U não.

• Tổn thương và chấn thương sọ não khác.

• Chất độc như trichloroethylene (TCE).

• Nhiễm trùng (bao gồm cả những bệnh gây viêm não).

• Tình trạng viêm hoặc tự miễn dịch như lupus.

• Tình trạng di truyền như bệnh Huntington.

• Chứng mất trí nhớ thể Lewy.

• Teo đa hệ thống.

• Bệnh Parkinson.

• Liệt trên nhân tiến triển.

• Đột quỵ.

• Bệnh Wilson.

Một số dấu hiệu hoặc triệu chứng phổ biến của các tình trạng ảnh hưởng đến chất đen là gì?

Các triệu chứng có thể gặp phải với các tình trạng ảnh hưởng đến chất đen phụ thuộc nhiều vào loại bệnh lý.

• Vấn đề về cân bằng và điều phối hoạt động.

• Cơ yếu và co thắt.

• Rung và run.

• Khó tập trung, suy nghĩ hoặc giải quyết vấn đề.

• Khó kiểm soát chuyển động của mắt, gây ra các vấn đề về thị lực.

Những xét nghiệm nào có thể giúp chẩn đoán các tình trạng ảnh hưởng đến chất đen?

Một số xét nghiệm có thể giúp chẩn đoán các tình trạng ảnh hưởng đến não của bạn, bao gồm cả chất đen. Các xét nghiệm phổ biến nhất được sử dụng cho việc này bao gồm:

• Xét nghiệm máu (những xét nghiệm này có thể phát hiện ra nhiều vấn đề, từ các vấn đề về hệ thống miễn dịch đến các chất độc, đặc biệt là các kim loại như đồng, thủy ngân hoặc chì).

• Chụp cắt lớp vi tính (CT).

• Điện thế gợi giác quan (kiểm tra hoạt động của các giác quan).

• Xét nghiệm di truyền.

• Chụp cộng hưởng từ (MRI).

• Chụp cắt lớp phát xạ Positron (PET).

• Chụp cắt lớp vi tính phát xạ đơn photon (quét SPECT).

Một số phương pháp điều trị cho các tình trạng ảnh hưởng đến chất đen là gì?

Một loạt các tình trạng có thể ảnh hưởng đến chất đen và có nhiều phương pháp hơn nữa để điều trị hơn cho những tình trạng đó. Các phương pháp điều trị hiện có phụ thuộc nhiều vào tình trạng bệnh. Trong một số trường hợp, những tình trạng này có thể điều trị được bằng thuốc, trong khi những trường hợp khác có thể yêu cầu phẫu thuật. Đôi khi bệnh lý cũng có thể được chữa khỏi và đôi khi là không. Khi việc chữa khỏi một bệnh lý không phải là một lựa chọn, việc điều trị các triệu chứng thường là lựa chọn tốt nhất.

CHĂM SÓC

Làm cách nào để tôi có thể ngăn ngừa các vấn đề xảy ra với chất đen?

Bạn có thể ngăn ngừa - hoặc ít nhất là trì hoãn - nhiều tình trạng ảnh hưởng đến não, bao gồm cả chất đen. Đôi khi bạn không thể ngăn ngừa các tình trạng này, chẳng hạn như bệnh Parkinson, vì chúng xảy ra mà không thể đoán trước. Một số điều quan trọng nhất mà bạn có thể làm bao gồm:

• Có một chế độ ăn uống cân bằng. Chế độ ăn uống của bạn ảnh hưởng đến sức khỏe tuần hoàn và cân nặng, cả hai đều ảnh hưởng đến sức khỏe não bộ của bạn.

• Duy trì hoạt động thể chất và duy trì cân nặng phù hợp với sức khỏe. Cân nặng và mức độ hoạt động phù hợp có thể ngăn ngừa hoặc trì hoãn các tình trạng ảnh hưởng đến não của bạn, đặc biệt là các vấn đề như huyết áp cao hoặc đột quỵ.

• Mang thiết bị an toàn khi cần thiết. Chấn thương đầu, đặc biệt là chấn động và chấn thương sọ não, có thể gây tổn thương não. Tổn thương đó đôi khi là vĩnh viễn. Mang thiết bị an toàn để ngăn ngừa chấn thương sọ não là điều cần thiết khi làm việc hoặc trong thời gian vui chơi.

• Quản lý các tình trạng mãn tính. Nhiều tình trạng ảnh hưởng đến não và hệ thần kinh của bạn sẽ trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Điều trị những tình trạng mãn tính đó đôi khi có thể trì hoãn thời gian để chúng trở nên trầm trọng hơn và giảm tác động của các triệu chứng.

LƯU Ý

Chất đen là một phần nhỏ trong não của bạn, nhưng nó thực hiện một công việc rất quan trọng. Đây là một phần quan trọng trong hệ thống tín hiệu điện và hóa học của não, đồng thời giúp điều phối các chuyển động, tầm nhìn và nhiều hơn thế nữa. Khi công nghệ và các nghiên cứu y học ngày càng phát triển, chúng ta sẽ tiếp tục hiểu thêm về hoạt động bên trong của nó và các phương pháp điều trị bệnh lý ảnh hưởng đến chất đen.