CỐT KHÍ CỦ

Đặc điểm tự nhiên

Cốt khí là một cây nhỏ sống lâu năm, thân mọc thẳng, thường cao 0,50-lm nhưng đặc biệt có nơi cao tới 2m. Thân không có lông, trên thân và cành thường có những đốm màu tím hồng.

Lá mọc so le có cuống ngắn. Phiến lá hình trứng, rộng, đầu trên hơi thắt nhọn, phía cuống hoặc hơi phẳng hoặc hẹp lại, mép nguyên, dài 5-12cm, rộng 3,5-8cm, mặt trên màu xanh nâu đậm mặt dưới màu nhạt hơn. Cuống dài  1-3cm. Bẹ chìa ngắn.

Hoa mọc thành chùm ô kẽ lá, mang rất nhiều hoa nhỏ. Cánh hoa màu trắng. Hoa khác gốc. Hoa đực có 8 nhị: Hoa cái có bầu hình trứng với 3 cạnh, 3 núm.

Quả khô, 3 cạnh, màu nâu đỏ.

Cốt khí củ có nguồn gốc ở vùng Đông Á, sau lan xuống khắp vùng cận nhiệt đới và nhiệt đới, bao gồm Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam, Lào và một vài nơi khác. Ở Việt Nam, cây mọc hoang dại ở vùng núi cao, từ 1000 – 1600 m và được trồng rải rác trong nhân dân ở vùng trung du và đồng bằng Bắc Bộ. Cây cốt khí mọc hoang ở nhiều nơi đặc biệt rất nhiều ở Sapa: Mọc hoang ở đồi núi hoặc ven đường. Miền đồng bằng có mọc và được trồng để lấy củ làm thuốc.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến 

Bộ phận dùng: Rễ của củ cốt khí chính là bộ phận được sử dụng để bào chế thuốc.

Thu hái: Mùa thu hoạch Cốt khí củ là quanh năm, nhưng tốt nhất vào mùa thu (tháng 8 – 9), có nơi thu hái vào các tháng 2 – 3. 

Chế biến: Sau khi đào về, cắt bỏ rễ con, rửa sạch đất cát, cắt thành từng mẩu ngắn dài không đều hoặc thái mỏng, phơi hay sấy khô.

Bảo quản dược liệu ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm mốc, mối mọt.

Thành phần hóa học

Trong rễ cây này có antraglucozit chủ yếu là emodin hay rheum emodin C15H10O5, emodin monometyl ete C16H12O5 dưới dạng tự do và kết hợp. Ngoài ra còn có chất polygonin C21H20O10 và tanin.

Ngoài ra rễ cây còn chứa các thành phần khác như catechin, 7 – hydroxy – 4 – methoxy – 5 – methyl – coumarin, torachrysin – 8 – O – D – glycosid, các nguyên tố Cu, Fe, Mn, Zn, K.

Tác dụng

+Adenosine deaminase (ADA) là một enzyme quan trọng trong chuyển hóa purine và được biết đến như một mục tiêu điều trị tiềm năng cho rối loạn tế bào lympho và ung thư. Cốt khí củ sở hữu hoạt động ức chế ADA cao ở mức 95,26%. Điều này đồng nghĩa Cốt khí củ có khả năng chống ung thư.

+Một nghiên cứu khác cho thấy hoạt chất được chiết xuất từ Cốt khí củ có khả năng ức chế sự sinh trưởng của Helicobacter Pylori.

Công dụng

Rễ cây có vị ngọt đắng, tính mát, có tác dụng khu phong, trừ thấp, lợi tiểu, hoạt huyết, thống kinh, giảm đau, giảm độc và còn có các công dụng khác sau đây:

+Điều trị đau đầu gối, sưng đỏ mu bàn chân.

+Điều trị đau nhức xương khớp và khó vận động.

+Điều trị đau bụng dưới do bế kinh, huyết ứ do sinh nở, thống kinh, đau bụng và căng đầy do té ngã.

+Điều trị Đau bụng do kinh nguyệt.

+Điều trị sỏi tiết niệu, sỏi mật, viêm túi mật và viêm gan.

+Điều trị đau nhức xương khớp do phong thấp.

+Điều trị viêm gan do virus thể vàng da.

+Điều trị bỏng lửa và bỏng nước.

+Điều trị bầm máu do té ngã.

+Điều trị đau khớp do huyết ứ.

+Điều trị tắt kinh và đau bụng kinh.

+Điều trị viêm họng dây ho.

Liều dùng

Ngày dùng 8 – 20 g dưới dạng thuốc sắc hay ngâm rượu cùng nhiều vị thuốc khác mà uống. Thường phối hợp với rễ lá lốt, dây đau xương, rễ cỏ xước, quế.

Lưu ý khi sử dụng

+Dược liệu có tác dụng hoạt huyết mạnh nên không dùng cho phụ nữ mang thai vì có thể tăng co bóp tử cung và gây sảy thai, sinh non.

+Tránh dùng đồng thời với các loại thuốc chống đông máu và thuốc co mạch.

+Không dùng cho người bị rong kinh.