CỦ DÒM

Đặc điểm tự nhiên

Củ dòm là cây dạng dây leo, sống nhiều năm, có phần rễ củ nằm ngang, mọc thầm ở dưới mặt đất. Củ thon, dài hơn củ bình vôi, có hình dáng giống như tư thế gà mái đang ấp trứng nên còn được gọi là Củ gà ấp. Khi cắt ngang, thân củ có màu vàng rõ rệt, ít xơ, đường kính có thể lên đến 6 cm.

Thân Phấn phòng kỷ mềm, mọc bò dưới đất, có thể dài từ 2.5 – 4 m. Vỏ thân có màu xanh xám nhạt, hơi đỏ ở phía gốc. Lá thường phát triển so le, có hình khiên, lá dài khoảng 4 – 6 cm, rộng 4.5 – 6 cm. Gốc lá hình tim, mép lá nguyên, đầu lá nhọn, hai mặt đều có lông mềm mại. Toàn bộ mặt trên lá đều có có màu xanh lục, mặt dưới có màu xám tro, gốc lá có 5 gân.

Hoa Củ dòm, thường mọc thành tán đơn, khác gốc, hoa đực thường có 4 lá đài, 4 cánh hoa, 4 nhị. Hoa cái có một lá noãn và có bao hoa nhỏ.

Quả Phấn phòng kỷ hạch, có hình cầu, hơi dẹt, khi chín có màu đỏ mộng.

Mùa hoa vào tháng 5- 6 và mùa quả vào tháng 7 – 9.

Tại Trung Quốc, Củ dòm mọc hoang ở các vùng đồi thấp, rừng cỏ rậm rạp. Thường được tìm thấy ở các tỉnh Triết Giang, Giang Tây, An Huy, Quảng Đông, Quảng Tây, Phúc Kiến. Cây cũng được tìm thấy và phát hiện ở các khu rừng ven vùng biên giới với nước ta. Hiện tại, ở Việt Nam chưa thấy phát triển và di thực Phấn phòng kỷ.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Cây củ dòm sử dụng củ để bào chế thuốc.

Thu hái: Thu hái củ dòm vào tháng 9-10. Khi thu hái cần đào kỹ rễ, tránh gây tổn thương phần rễ.

Chế biến: Sau khi thu hái, mang về cắt bỏ phần rễ con, có khi cạo bỏ lớp vỏ ngoài, bổ dọc, phơi khô, lại cắt thành từng đoạn khoảng 5 – 10 cm, bảo quản dùng dần.

Bảo quản dược liệu ở nơi khô ráo và thoáng mát, tránh ẩm mốc.

Thành phần hóa học

Các thành phần chính có trong Củ dòm bao gồm: Alcaloid Tetrandrine, Cyclanoline, Fenchinoline, Dimetyl Tetradrine, Berbamine, Cyclanoline, Tetradine, Menisidine, Fanchinine, Menisine, Fangchinoline, Demethyltetradine.

Tác dụng

+Tác dụng hạ huyết áp nhanh, có tác dụng làm giãn mạch vành, làm lượng tiêu hao oxy ở tim, tăng lượng máu đến mạch vành, chống rối loạn nhịp tim.

+Tác dụng chống viêm, giảm đau.

+Hỗ trợ chống dị ứng, giải nhiệt, chống choáng quá mẫn.

+Ức chế trực khuẩn lỵ Shigella.

+Có tác dụng với hệ thống thần kinh trung ương và hệ thống hô hấp. Một số thí nghiệm trên chuột cho thấy công dụng hạ huyết áp, tăng nhu động ruột.

+Tác dụng trừ phong, lợi thủy, giảm sưng đau.

Công dụng

Củ dòm có vị cay, đắng, tính hàn và sẽ có các công dụng sau:

+Điều trị viêm khớp, viêm đa khớp, khớp xương sưng đau.

+Điều trị bí tiểu, phù thũng.

+Điều trị cơ bắp nhão, phù thũng, đau và tê tay chân, chóng mặt.

+Điều trị bệnh nhiệt tý, thấp khớp cấp.

+Điều trị đau dây thần kinh.

+Điều trị vết thương , mụn nhọt, rắn cắn.

+Điều trị phong tê thấp, đau đầu, đau bụng, đau lưng, sốt rét, phù thũng, chân tay nhức mỏi.

+Điều trị huyết áp cao.

+Điều trị cước khí, phát sốt, sợ lạnh, chân phù.

Liều dùng

Củ dòm có thể sử dụng ở dạng thuốc sắc hoặc tán thành bột, có thể dùng độc vị hoặc dùng phối với các vị thuốc khác.

Liều dùng khuyến cáo mỗi ngày là 6 – 10 g. Dùng ngoài da trị rắn cắn, mụn nhọt, cụm nhọt: 5 – 15 g.

Lưu ý khi sử dụng

+Củ dòm là vị thuốc đắng, có tính hàn, rất dễ gây tổn thương tỳ vị. Do đó, người tỳ vị vốn hư, âm khí hư, không có chứng thấp nhiệt không được sử dụng.

+Người âm khí hư, không có nhiệt không nên dùng.