TÔ NGẠNH

Giới thiệu về dược liệu

Tía tô là dược liệu có tên khoa học Perilla frutescens (L.) Britt, họ Hoa môi (Lamiaceae).

Tía tô là một cây cỏ mọc hằng năm, thân thẳng đứng cao khoảng 0,5 – 1 m và có lông. Lá Tía tô mọc đối, hình trứng, với phần đầu nhọn. Mép lá có răng cưa to, phần phiến lá dài 4 – 12cm, rộng từ 2,5 – 10 cm. Lá Tía tô có màu tím hay xanh tím, mặt trên có lông màu tím.

Hoa Tía tô nhỏ, có màu trắng hoặc tím nhạt. Hoa mọc thành từng chùm tại kẽ lá hay đầu cành, mỗi chùm dài 6 – 20cm.

Cây Tía tô trồng ở khắp nơi tại Việt Nam, sử dụng lá để làm gia vị và làm thuốc. Tía tô được trồng bằng hạt, cần chọn ở những cây to khoẻ và không có sâu bệnh. Thời điểm gieo hạt tốt nhất là sau lập xuân, tháng 1 – 2 dương lịch.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Tô ngạnh là bộ phận sử dụng làm thuốc của cây Tía tô, có khoa học là Caulis Perillae frutescensis. Đây là thân cành đã phơi hay sấy khô thu hái từ cây Tía tô.

Vị thuốc này có hình tại vuông, bốn góc tù. dài ngắn không đều. Tô ngạnh có đường kính 0,5 – 1,5 cm. Mặt ngoài có màu nâu hơi tía hoặc tía thẫm, bốn mặt có rãnh, vân dọc nhỏ. Cành lá có mùi thơm nhẹ, vị nhạt.

Khi thu hái dược liệu, cần lựa chọn cành phần gọn, khi cây mới ra hoa. Vào mùa thu, cắt lấy phần trên mặt đất, bỏ cành con và lá. Sau đó, loại bỏ tạp chất, nhúng vào nước, vớt ra và ủ mềm. Tiếp tục cắt cành thành lát mỏng hoặc phiến dày và phơi khô.

Thành phần hóa học

Các nghiên cứu hiện nay đã ghi nhận được tới 271 phân tử tự nhiên đã được tìm thấy ở tía tô. Các thành phần đó bao gồm axit phenolic, flavonoid, triterpenoid, tinh dầu, carotenoids, axit béo, phytosterol, tocopherols và policosanols. Bên cạnh đó, còn có một số thành phần khác bao gồm axit rosmarinic, perillaldehyde, apigenin, luteolin,axit tormentic và isoegomaketone. Những thành phần đặc biệt này đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu về tính chất dược lý của loại dược liệu này.

Thành phần perillaldehyd tạo nên mùi thơm đặc biệt của tía tô. Perillaldehyd antioxin ngọt gấp 2.000 lần đường, tính chất khó tan trong nước, khi đun nóng sẽ phân giải, có độc. Do đó không được dùng làm chất điều vị, nhưng một số người dùng làm ngọt thuốc lá.

Tác dụng - Công dụng

Theo Y học cổ truyền

Tô ngạnh có vị cay, tính ấm. Quy kinh vào Tỳ, Phế, Vị. Tô ngạnh có tác dụng phát tán phong hàn, hành khí, an thai, giải độc. Chủ trị trong mang thai nôn mửa, thai hành đau bụng ra huyết, dị ứng cua cá…

Theo Y học hiện đại

Chiết xuất nước từ phần thân và lá tía tô được ghi nhận làm tăng tỉ lệ tiếp nhận nội mạc tử cung mặc dù phụ thuộc yếu tố ức chế bệnh bạch cầu. Chính tầm quan trọng của khả năng thụ thai nội mạc tử cung đối với một thai kỳ thành công, chiết xuất từ thân và lá tía tô là một liệu pháp hứa hẹn, hiệu quả trong cải thiện tỷ lệ mang thai.

Bên cạnh đó, chiết xuất từ thân cây tía tô có vai trò quan trọng trong điều trị bệnh tiểu đường. Cơ chế này được ghi nhận là do ức chế một phần trong quá trình truyền tín hiệu insulin.

Cách dùng - Liều dùng

Cây tía tô thường được dân gian sử dụng để trị cảm. Tuy nhiên, bộ phận sử dụng chủ yếu trong các bài thuốc lá Tía tô. Cành Tía tô không công tác dụng giải cảm, chỉ có hiệu quả trị đau thượng vị, buồn nôn, nôn mửa, ợ hơi, động thai.

Liều dùng thông thường hàng ngày từ 5 – 9g, có thể lên tới 12g ở dạng thuốc sắc.

Bài thuốc Tử tô ẩm: Được dùng để trị phụ nữ bị động thai, đau bụng, đau lưng ngực, buồn nôn. Sử dụng Tô ngạnh 8g, Đương qui 12g, Bạch thược 12g, Đảng sâm 12g, Xuyên khung 8g, Trần bì 8g, Đại phúc bì 8g, Cam thảo 4g và Sinh khương 8g. Đem tất cả sắc lấy nước uống.

Lưu ý

Tô ngạnh có nhiều công dụng đối với sức khỏe, tuy nhiên người sốt do âm hư, ra nhiều mồ hôi không sử dụng. Không nên sắc Tía tô quá 15 phút.