DÂY THẦN KINH VẬN NHÃN

TỔNG QUÁT

Dây thần kinh vận nhãn là gì?

Dây thần kinh vận nhãn là một trong 12 bộ dây thần kinh sọ. Nhiều dây thần kinh trong số này là một phần của hệ thần kinh tự chủ. Hệ thống thần kinh tự chủ kích hoạt hoạt động của các cơ quan, như mắt của bạn.

Dây thần kinh vận nhãn là dây thần kinh sọ thứ ba (CN III). Nó cho phép thực hiện chuyển động của cơ mắt, co đồng tử, tập trung nhìn cũng như vị trí của mí mắt trên.

Dây thần kinh sọ III hoạt động với các dây thần kinh sọ khác để điều khiển chuyển động của mắt và hỗ trợ hoạt động của các giác quan.

• Thần kinh khứu giác (CN I) kích hoạt khứu giác.

• Thần kinh thị giác (CN II) kích hoạt thị giác.

• Dây thần kinh sinh ba (CN V) kích hoạt cảm giác trên khuôn mặt của bạn.

• Các dây thần kinh tiền đình và ốc tai (CN VII) giúp cân bằng và kích hoạt thính giác.

CHỨC NĂNG

Chức năng của dây thần kinh vận nhãn là gì?

Dây thần kinh vận nhãn kiểm soát 4 trong số 6 cơ đảm nhiệm chuyển động của mắt. CN III khiến cho mắt có thể:

• Nâng cao mí mắt trên.

• Tập trung khi nhìn.

• Phản ứng với ánh sáng bằng cách làm cho đồng tử nhỏ lại (vùng trung tâm màu đen của mắt).

• Di chuyển mắt của chúng ta vào trong, ra ngoài, lên và xuống và kiểm soát mắt.

CN III hoạt động như thế nào?

Dây thần kinh vận nhãn điều phối chuyển động của mắt bao gồm:

• Vị trí, tập trung vào một đối tượng đang di chuyển đến gần hoặc xa bạn hơn.

• Phản xạ thị giác, thay đổi mắt trở lại vị trí cũ sau khi tập trung vào một vật thể.

• Saccades, chuyển động nhanh chóng giúp bạn chuyển ánh nhìn từ vật thể này sang vật thể khác.

• Cho phép bạn nhìn vào một đối tượng đang chuyển động.

• Phản xạ tiền đình-mắt, điều chỉnh vị trí của mắt khi đầu bạn di chuyển.

• Cố định, giúp nhìn chằm chằm vào một đối tượng không chuyển động.

GIẢI PHẪU HỌC

Giải phẫu của dây thần kinh sọ III là gì?

CN III bắt đầu ở não giữa. Nó di chuyển qua nhiều cấu trúc trong đầu bạn cho đến khi chạm đến đáy mắt của chúng ta. Dây thần kinh vận nhãn:

• Đi ra phía trước của não giữa.

• Đi qua các động mạch lân cận.

• Đi xuyên qua mô dày bên ngoài của não (màng cứng).

• Vào xoang hang, một khoang rỗng sau mũi.

• Đi qua khe ổ mắt trên, một lỗ tròn lớn phía sau mỗi mắt.

• Kết nối với mặt sau của mắt.

• Phân thành nhánh trên dưới.

Các nhánh trên và nhánh dưới kết nối với 4 trong số các cơ kiểm soát chuyển động của mắt, cũng như cơ mí trên và các cơ bên trong mắt kiểm soát kích thước đồng tử, tiêu điểm của thủy tinh thể. 

TÌNH TRẠNG VÀ RỐI LOẠN

Những tình trạng nào có thể ảnh hưởng đến thần kinh vận nhãn?

Rối loạn chức năng vận nhãn là một nhóm các rối loạn ảnh hưởng đến CN III. Những rối loạn này còn được gọi là liệt dây thần kinh thứ ba. Chúng xảy ra khi dây thần kinh sọ III bị liệt.

Liệt dây thần kinh thứ ba có thể xuất hiện khi mới sinh. Nó cũng có thể xảy ra trong cuộc sống do:

• Lưu lượng máu không đủ: Gây ra tình trạng thiếu oxy, khiến các dây thần kinh không thể hoạt động bình thường.

• Chèn ép dây thần kinh: Áp lực bất thường tác động lên dây thần kinh.

Các tình trạng có thể gây rối loạn chức năng vận động cơ mắt bao gồm:

• Phình động mạch não.

• U não.

• Các vết thương ở đầu.

• Bệnh đa xơ cứng.

• Bệnh ở vi mạch (tiểu đường và huyết áp cao).

• Nhiễm trùng, bao gồm cả HIV và bệnh Lyme.

• Đau nửa đầu.

CHĂM SÓC

Tôi có thể ngăn ngừa rối loạn chức năng thần kinh vận nhãn như thế nào?

Bạn có thể không thể ngăn chặn một số tình trạng ảnh hưởng đến CN III. Ví dụ, các biến chứng từ bệnh lý thần kinh hoặc khối u có thể khó tránh khỏi.

Các biện pháp phòng ngừa nằm trong tầm kiểm soát của bạn bao gồm:

• Bỏ thuốc lá, vaping hoặc các sản phẩm từ thuốc lá khác.

• Tránh các hoạt động nguy hiểm có thể gây chấn thương đầu.

• Luôn tuân thủ các phương pháp điều trị các bệnh mãn tính, chẳng hạn như bệnh tiểu đường và huyết áp cao.

Có thể làm gì để điều chỉnh tình trạng liệt dây thần kinh thứ ba?

Điều trị liệt dây thần kinh thứ ba phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra nó. Không có phương pháp điều trị nào có thể thiết lập lại chức năng của liệt dây thần kinh thứ ba bẩm sinh. Chứng liệt dây thần kinh thứ ba mắc phải có thể tự khỏi, tùy thuộc vào nguyên nhân. Nếu khối u não hoặc chứng phình động mạch gây ra liệt dây thần kinh thứ ba, phẫu thuật để giảm áp lực lên dây thần kinh thứ ba có thể hữu ích.

Bác sĩ nhãn khoa sẽ đợi ít nhất 6 tháng sau khi khởi phát bệnh liệt dây thần kinh thứ ba để xem liệu bệnh có tự khỏi hay không. Trong thời gian này, một miếng che mắt hoặc kính đặc biệt có thể giúp bạn nhìn rõ hơn. Phẫu thuật cơ mắt (phẫu thuật lác) có thể giúp điều chỉnh lại sao cho hai bên mắt cùng thẳng khi nhìn. Nhưng đôi khi có thể mất nhiều thủ thuật. Các bệnh nhân thường vẫn gặp phải tình trạng nhìn đôi khi nhìn sang hai bên sau khi thực hiện phẫu thuật này.

CÁC CÂU HỎI THƯỜNG GẶP

Khi nào tôi nên gọi cho bác sĩ về những lo ngại với dây thần kinh sọ não III?

Liên hệ với bác sĩ của bạn nếu gặp các triệu chứng của bệnh liệt dây thần kinh thứ ba. Bao gồm:

• Đồng tử to bất thường.

• Đồng tử không co lại khi phản ứng với ánh sáng.

• Nhìn đôi.

• Một hoặc cả hai mắt bị lệch sang một bên (lác).

• Sụp mi (ptosis) có thể khiến nó che đồng tử.

LƯU Ý

Dây thần kinh vận nhãn là dây thần kinh sọ thứ ba. Nó kiểm soát 4 trong số 6 cơ cho phép mắt chuyển động. Tình trạng ảnh hưởng đến dây thần kinh sọ III bao gồm liệt dây thần kinh thứ ba. Nó thường là một biến chứng của các vấn đề y tế như bệnh tiểu đường không kiểm soát hoặc chứng phình động mạch não. Chứng liệt dây thần kinh thứ ba có thể ảnh hưởng đến thị lực của bạn và hình dạng của một hoặc cả hai mắt của bạn. Nhiều người có thể phục hồi hoàn toàn, mặc dù có thể mất khoảng 2 tháng.