GÁO

Đặc điểm tự nhiên

Gáo thuộc loài cây gỗ cao, cành non màu nâu sẫm, nhẵn, sau màu trắng xám.

Phiến lá hình oval, chiều dài 8 – 25cm. Ở gốc phiến lá có hình tròn và hình tim, ở đỉnh thì tù, màu nâu nhạt ở mặt dưới, màu lục bóng ở mặt trên. Mặt trên của cuống có khía, các đốt có hình bầu dục, dài hoặc bầu dục, đỉnh tù.

Hoa tập trung ở đầu, đơn độc ở đầu cành. Hoa màu vàng hoặc trắng vàng, có mùi thơm. Đài hoa 5, đỉnh tròn, nhẵn, dài nhẵn, ống ngắn. Tràng hoa 5, hình trứng ngược, nhẵn, ống tràng hoa hơi có lông ở họng. Nhị 5, cắm trong họng tràng, chỉ rất ngắn, bao phấn ở đỉnh tù. Bầu có 2 ô, nhiều noãn.

Quả dính nhau thành hình cầu gai, mỗi ô 2 quả, mỗi ô chứa 5 - 8 hạt. 

Mùa hoa: tháng 3 – 5, mùa quả: tháng 6 – 8.

Cây này phân bố khắp nước ta, nhiều ở miền nam. Thường ưa ẩm ướt và mọc ở khe suối, chân đồi. Thông thường, người ta tước vỏ và dùng tươi hoặc phơi nắng rồi dùng dần. Có nơi lấy cả gỗ, chặt nhỏ và phơi nắng, màu vàng nhạt, vị đắng vô cùng.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Vỏ cây là gỗ là bộ phận chủ yếu được sử dụng để bào chế dược liệu.

Thu hái: Dược liệu có thể được thu hái quanh năm.

Chế biến: Sau khi lấy vỏ về sẽ tiến hành chẻ nhỏ và phơi khô trong bóng râm hay sấy khô với nhiệt độ thấp.

Dược liệu đã qua sơ chế khô cần cho vào túi kín để ở những nơi khô mát, phỏng ẩm mốc cũng như mối mọt. Trường hợp dùng lâu không hết cần thỉnh thoảng đem ra phơi lại.

Thành phần hóa học

Thành phần cây Gáo có chứa triterpene glycoside là nucleoside và noreugenin.

Lá chứa các alkaloid là 10 hydroxy strictosamid và 6’ O acetyl strictosamid, vincosamid. Ngoài ra còn có beta sitosterol, acid palmitic.

Vỏ, lá và gỗ đều chứa các chất đắng.

Tác dụng

+Vỏ thân có tác dụng bổ dưỡng và hạ nhiệt.

+Vỏ cây được dùng làm thuốc hạ sốt với liều 10 – 16g dưới dạng thuốc sắc. Có thể dùng gỗ cây gáo thái mỏng và sắc giống như vỏ cây.

+Ở Tiên Yên (Quảng Ninh), người nhân dùng vỏ gáo trị bệnh sốt rét, xơ gan cổ trướng trong bài thuốc sau: Vỏ Gáo phối hợp với cỏ xước, cỏ sữa lá to, mỗi vị 10g. Sắc thuốc uống trong ngày.

Ngoài ra, cây gáo còn được người dân các nước dùng làm thuốc:

+Tại Campuchia, vỏ gáo được sử dụng làm thuốc giảm đau ở vùng Siêm Riệp.Ở Philippin, bột vỏ Gáo dùng để bôi vết loét. Nước sắc trị các vết thương, đau răng, tiêu chảy.

+Ở New Guinea, nước ngâm vỏ Gáo trị đau dạ dày.

+Ở Ấn Độ, vỏ của cây gáo lại được sử dụng để trị rắn cắn. Ngoài cây gáo thì cây ba chẽ cũng là một vị thuốc hữu hiệu điều trị khi bị rắn cắn.

Công dụng

Cây gáo gồm có các công dụng sau đây:

+Điều trị bệnh xơ gan cổ trướng.

+Điều trị chứng cảm sốt.

+Điều trị bệnh tiêu chảy.

+Điều trị vết thương nhiễm khuẩn.

Liều dùng

Hạ sốt với liều 10 – 16g dưới dạng thuốc sắc.

Vỏ Gáo phối hợp với cỏ xước, cỏ sữa lá to, mỗi vị 10g. Sắc thuốc uống trong ngày.

Lưu ý khi sử dụng

Gáo là loài cây gia vị đang phổ biến ở nhiều nơi. Tuy có nguồn gốc từ thiên nhiên nhưng Gáo có chỉ định, chống chỉ định và tác dụng phụ. Mọi người không nên tự ý sử dụng hoặc nghe theo bài thuốc kinh nghiệm mà hãy đến bác sĩ để hiểu rõ tình trạng cơ thể và tham vấn ý kiến.