HOÀNG ĐẰNG

Đặc điểm tự nhiên

Hoàng đằng là loại cây dây leo to với phần thân già và rễ màu vàng. Phần thân cứng và có hình trụ, đường kính ở vào khoảng từ 5 – 10cm.

Lá cây mọc so le nhau dài khoảng từ 9 – 20cm, chiều rộng ở khoảng 4 – 10cm, cứng và nhẵn. Phiến lá có hình bầu dục với phần đầu nhọn và phần gốc là tròn hoặc cắt ngang. Mỗi lá sẽ có 3 gân chính rõ, phần cuống dài, hơi gần ở trong phiến, hai đầu thường phình lên.

Hoa đơn tính, có màu vàng lục, mọc thành từng chùy dài ở kẽ lá đã rụng, dài khoảng từ 30 – 40cm và phân nhánh 2 lần. Lá đài của hoa hình tam giác, hoa cái có 3 lá noãn, hoa đực có 6 nhị, phần chỉ nhị hẹp và dài hơn bao phấn. Mùa hoa ở vào khoảng từ tháng 5 – 7. 

Quả hạch có hình trái xoan, khi chín sẽ có màu vàng.

Dược liệu có nguồn gốc ở Malaysia và các quốc gia Đông Dương. Cây phát triển tốt ở những vùng có đất ẩm ướt. Hoàng đằng mọc hoang khắp nơi khắp các vùng núi ở nước ta: Cao Bằng, Lạng Sơn, Hà Tây, Hòa Bình, Hà Giang, Tuyên Quang, Nghệ An, Thanh Hóa,…

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Phần thân già và rễ của cây hoàng đằng được sử dụng để bào chế dược liệu.

Thu hái: Dược liệu thường được thu hoạch vào mùa thu, ở khoảng tháng 8, tháng 9 hằng năm.

Chế biến: 

+Hoàng đằng phiến: Thái dược liệu thành phiến vát, dày 1 – 3mm, phơi hoặc sấy khô. Nếu rễ hay thân khô thì ngâm, ủ mềm, thái phiến vát như trên, rồi phơi hay sấy khô.

+Hoàng đằng sao: Đem hoàng đằng phiến sao đến khô vàng.

Dược liệu sau khi đã được sơ chế khô cần để trong túi kín và bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát.

Thành phần hóa học

Hoạt chất trong Hoàng đằng là alkaloid mà chất chính là palmatin 1 – 3,5%, một ít jatrorrhizin, columbamin và berberin. 

Tác dụng

+Tác dụng tăng độ đàn hồi cho mạch máu, ngăn ngừa sự hình thành của các mảng xơ vữa.

+Tác dụng làm giảm chất béo triglyceride tích trữ tại gan, đồng thời làm giảm hàm lượng cholesterol xấu có trong máu.

+Tác dụng bảo vệ sức khỏe tim mạch, giúp làm tăng khả năng giãn nở và co bóp của tim. Cùng với đó, nó còn hỗ trợ duy trì hoạt động của thần kinh giao cảm tại tim.

+Tác dụng ức chế vi khuẩn, giúp điều trị chứng tiêu chảy hay viêm kết mạc do nhiễm khuẩn.

+Tác dụng ức chế vi khuẩn đường ruột (Streptococcus hemolyticus và Staphylococcus aureus). Tuy nhiên, tác dụng của nó yếu hơn các loại kháng sinh thông dụng hiện nay.

+Tác dụng chống nấm, nhất là các loại nấm gây viêm nhiễm âm đạo.

+Tác dụng giúp chống rối loạn nhịp tim, đồng thời hạ huyết áp ở những người huyết áp cao.

Công dụng

Hoàng đằng có vị đắng, tính hàn và sẽ có các công dụng sau đây:

+Điều trị viêm ruột, kiết lỵ.

+Điều trị đau mắt đỏ có màng.

+Điều trị viêm tai có mủ.

+Điều trị viêm đường tiết niệu, viêm phế quản, viêm gan virus, viêm tai trong.

+Điều trị vàng da do bệnh gan.

+Điều trị tiêu chảy, sốt rét.

+Điều trị kẻ chân viêm lở chảy nước.

+Điều trị nổi mụn nhiều do nóng trong người ở trẻ em.

Liều dùng

Tùy thuộc vào mục đích sử dụng và từng bài thuốc mà có thể dùng dược liệu với nhiều cách khác nhau. Ví dụ như sắc lấy nước uống, tán thành bột mịn, làm viên hoàn hay sử dụng ngoài da. 

Liều lượng tham khảo dùng cho một ngày từ 6 – 12g. Tuy nhiên, có thể linh hoạt thay đổi khi kết hợp với những vị thuốc khác hay tùy theo từng bài thuốc.

Lưu ý khi sử dụng

+Tuyệt đối không dùng dược liệu này cho những người mắc các bệnh có tính hàn (tay chân lạnh, rét, lạnh run, gặp lạnh đau tăng…).

+Cẩn trọng khi dùng dược liệu chế thành thuốc nhỏ mắt điều trị viêm kết mạc. Thực hiện bài thuốc này ở nhà sẽ không đảm bảo vô khuẩn và rất dễ gây ra tình trạng bội nhiễm.

+Không dùng đối với phụ nữ mang thai và cho con bú

+Không dùng với những người dị ứng với các thành phần của vị thuốc.