Giới thiệu dược liệu

Hương bài là loại cỏ sống dai, mọc hoang và được trồng nhiều ở nước ta. Hương bài được dùng để làm hương thắp nhang hoặc sử dụng trong bài thuốc đắp chữa mụn nhọt, lở ngứa, ghẻ ngoài da. Trong Y học dùng chữa bệnh về đường tiêu hoá, cảm sốt, sởi, thuốc ra mồ hôi, bệnh về gan, mật,…

• Tên thường gọi: Hương bài

• Tên gọi khác: Lưỡi đòng, Cát Cánh Lan, Huệ Rừng, Hương lâu, Xương quạt, Sơn Gian Lan, Cây bả chuột, Lâm nữ, Rẻ quạt,…

• Tên khoa học: Dianella ensifolia (L.) DC.

Một số địa phương có loại cây tên Hương lau, có thể gây nhầm lẫn với cây Hương bài này vì cùng tên.

Đặc điểm tự nhiên, Phân bố

Đặc điểm tự nhiên

Hương bài là cây thảo, sống lâu năm. Thân rễ dày, dài, nằm ngang.

Lá hẹp, hình dải dài tới 0,7m; rộng khoảng 3cm, không có cuống; có lá mọc từ rễ, có lá mọc trên thân xếp hai dãy; các lá trên có dạng lá bắc và có kích thước nhỏ hơn.

Từng cụm hoa mọc thành thùy xim ngắn, dài khoảng 10 - 20cm. Hoa cây hương bài có màu tím hoặc vàng nhạt. Khi còn là nụ hoa, nhìn giống quả trứng.

Quả nang hình cầu, mọng, nhẵn, màu lam hay tím sẫm, to cỡ 1cm, trong có từ 1 – 3 hạt hình quả trứng.

Mùa hoa: tháng 6-7

Phân bố

Trên thế giới, cây Hương bài còn phân bố ở các nước châu Á như Ấn Độ, Sri Lanka, nam Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Thái Lan,…

Ở nước ta, cây hương bài thường mọc hoang ở các tỉnh phía Bắc hoặc được trồng thành khóm ở các tỉnh Bắc Trung Bộ. Cây sống trong đất vườn hoặc đất mùn, ở cả ngoài nắng hoặc trong bóng râm. Cây còn được trồng chủ yếu ở các làng quanh vùng Tiền Hải tỉnh Thái Bình để lấy rễ làm hương thắp. Ngoài ra còn trồng nhiều ở Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Hải Phòng, Lâm Đồng,...

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng

Thân rễ và toàn cây.

Thu hái, chế biến

Cây nở hoa vào mùa hè, khoảng tháng 6 hoặc tháng 7, đến cuối mùa thu có thể đào lên để lấy thân, rễ rồi mang rửa sạch, phơi hay sấy khô.

Thành Phần Hóa Học 

Trong rễ Hương bài có 2 - 3% tinh dầu, nhưng nếu cất kéo hơi nước bình thường chỉ thu được dưới 1% do tinh dầu rất sánh. Thành phần tinh dầu gồm các ceton: Vetiveron và vetiron (vetivon), các rượu vetirol và vetiverol, một ít axit benzoic, các sesquitecpen, vetiven.,…

Tác dụng – Công dụng

• Ở nước ta, cây Hương bài có những tác dụng sau:

Hương bài làm hương, nhang thắp: Rễ của cây hương bài có mùi thơm đặc trưng, được lấy làm nguyên liệu để làm hương, thắp nhang.

Hương bài làm nước tắm gội, làm mượt tóc và trị ghẻ lở, ngứa: Rễ cây hương bài sau khi được rửa sạch có thể cho vào nước nấu để lấy nước gội đầu, sẽ giúp tóc mượt và thơm, dùng để tắm sẽ chữa được ghẻ lở, ngứa hoặc có thể giã nát lá cây Hương bài để đắp lên chỗ bị mụn nhọt.

Hương bài dùng làm thuốc diệt chuột, đuổi sâu bọ: Rễ cây Hương bài có độc tính mạnh, sau khi rửa sạch vắt lấy nước rồi tẩm với gạo và phơi khô, lặp lại 3 lần tẩm với gạo và phơi khô, cuối cùng mang đi rang đến khi có mùi thì cho chuột ăn để diệt chuột và một số động vật khác. Mùi của cây Hương bài cũng có thể đuổi được sâu bọ, gián trong tủ quần áo hoặc tủ sách.

• Ở những nước khác, cây Hương bài được sử dụng với những công dụng như:

Chiết xuất lấy tinh dầu: Rễ cây Hương bài được chưng cất để lấy tinh dầu và dùng làm hương liệu trong sản xuất xà phòng. Tinh dầu chiết xuất từ cây hương bài còn có tác dụng làm tăng trương lực.

Chữa cảm, sốt, bệnh tiêu hóa, bệnh về gan: Người Ấn Độ hãm rễ cây Hương bài lấy nước uống chữa các bệnh về đường tiêu hóa, gan, sốt, cảm. Ngoài ra, rễ cây cũng được tán bột để đắp hạ nhiệt khi sốt.  

Cách dùng – Liều dùng

Công thức làm hương thắp từ rễ cây Hương bài

Nguyên liệu

• 1 kg rễ Hương bài phơi khô

• 1 kg Nẩy cây bưởi (vỏ thân cây bưởi tự bong ra)

• 1kg Trầm

• 300g Bạch đàn

• 300g Đại hồi

• 300g Quế chi

• Mía thái mỏng, giã và vắt bỏ nước đi 5kg.

Tất cả nguyên liệu trên đem sấy khô, tán nhỏ, cuộn vào giấy bản, trong có lõi que nứa để làm chân hương.

Công thức làm thuốc diệt chuột từ rễ cây Hương bài

Rễ cây vắt lấy nước, dùng nước này tẩm gạo. Lấy gạo phơi khô, gạo khô lại tẩm. Làm như vậy 3 lần. Sau đó, rang thơm gạo, chuột ăn vào sẽ chết.

Lưu ý

Toàn cây có độc tính, có thể gây chết người. Vì vậy tuyệt đối không ăn nhầm.

Đặc biệt chú ý để xa tầm tay trẻ em vì quả cây có màu tím rất bắt mắt.

Một số địa phương có loại cây tên Hương lau, có thể gây nhầm lẫn với cây Hương bài này vì cùng tên.