Giới thiệu dược liệu

Hương nhu là một loại dược liệu có tác dụng kích thích, chống co thắt, sát trùng, xua đuổi côn trùng, đuổi ký sinh trùng bên trong, hạ sốt, trị cảm lạnh, cảm sốt, nhức đầu, liệt dương, đầy hơi, tiêu chảy, kiết lỵ, hậu sản, giun ở trẻ em, chữa thấp khớp, đau thắt lưng,…

• Tên thường gọi: Hương nhu

• Tên gọi khác: é rừng, mậu dược, sơn ông, hương thái, é tía, é đỏ, É Trắng, Húng Giổi Tía, É lá lớn…

• Tên khoa học: Hương nhu trắng (Ocimum gratissimum); Hương nhu tía (Ocimum sanctum L). 

• Họ: họ Hoa Môi (Lamiaceae).

Hương nhu là một loại dược liệu có tác dụng kích thích, chống co thắt, sát trùng, xua đuổi côn trùng, đuổi ký sinh trùng bên trong, hạ sốt,…

Đặc điểm tự nhiên, Phân bố

Đặc điểm tự nhiên

• Hương nhu trắng

Hương nhu là cây thân thảo, ở cây trưởng thành có thể cao từ 1 đến 2m.

Thân cây hình trụ vuông, gốc hóa thân gỗ, có màu nâu tím, phần thân trên non có lông nhỏ mọc phủ đầy, có khi có màu xanh nhạt.

Lá cây mọc đối nhau, cuống khoảng 1 – 2 cm. Phiến lá có răng cưa và có lông ở cả hai mặt.

Hoa có trắng hình sim, mọc thành cụm dài không đều nhau

Quả bẻ làm tư, được bao bọc bởi các đài hoa.

Mùa hoa quả: tháng 5 - 7 

• Hương nhu tía

Hương nhu tía là loại cây thân thảo nhỏ, sống lâu năm, cao đến gần 1m. Cây được trồng bằng hạt vào mùa xuân. Toàn cây có mùi thơm dễ chịu.

Thân, cành có màu đỏ tía, có lông mịn. 

Lá màu nâu đỏ, mọc đối, thuôn hình mác hoặc hình trứng. Cuống lá khá dài, mép hơi khía răng, hai mặt đều có lông, gân lá hình lông chim, có các tuyến nhỏ lõm xuống. 

Hoa màu tím, mọc thành bông xim co ở đầu cành. Hoa xếp thành vòng gồm 6 – 8 bông, ít phân nhánh.

Quả bế tư, hình cầu, hơi dẹt, màu nâu nhạt hoặc đỏ, có đốm đen nhỏ, nằm trong đài tồn tại. 

Mùa hoa: tháng 5 – 7.

Phân bố

• Hương nhu trắng

Hương nhu trắng có lẽ có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới châu Phi hoặc Ấn Độ. Ngày nay, cây được trồng ở một số nước khác như ở vùng Trung, Nam Phi và Đông Nam Á. Ở Ấn Độ, cây mọc tự nhiên ở khắp các độ cao, từ vài chục đến 1500m.

Hương nhu trắng thích hợp ở nơi đất khô thoáng, nhiều ánh sáng, thoát nước tốt và ở vị trí có ánh nắng đầy đủ, có thể thích nghi với vùng có khí hậu nhiệt đới nóng và ẩm cũng như vùng cận nhiệt đới; với nhiệt độ trung bình 23 – 30°C; về mùa đông nhiệt độ có thể xuống dưới 10°c. 

Ở Việt Nam, Hương nhu trắng mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi trong nước ta. Cây sinh trưởng, phát triển mạnh ở vùng đồng bằng, trung du và núi thấp. Ở độ cao trên 1000 m, cây mọc chậm. Cây ra hoa quả nhiều hàng năm. Khả năng tái sinh chồi của cây khá mạnh. 

Ấn Độ và Châu Phi là nơi sản xuất nhiều tinh dầu Hương nhu trắng.

• Hương nhu tía

Trên thế giới, Hương nhu tía được trồng nhiều ở Ấn Độ, Thái Lan, Campuchia, Philippines… 

Hương nhu tía lá cây ưa khí hậu nhiệt đới nóng và ẩm; nhiệt độ trung bình năm là 25 – 30 độ C; lượng mưa 1800 – 2600 mm/năm. 

Ở nước ta, Hương nhu tía thường mọc hoang hoặc được trồng trong vườn nhà để làm thuốc.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận dùng

Phần trên mặt đất

Thu hái, chế biến

Thu hái khi cây ra hoa, sau đó phơi hoặc sấy khô. 

Có thể cất tinh dầu.

Thành phần hóa học

Cavacrol 10,15%, Transbergamotene 10,90%, b-Caryophyllene 10,93%, Thymol 9,82%, Humulene 11,83%, b-Bisabolene 12,64%, Terpinene-4-Ol 7,19%, g-Terpinene 4,35%, p-Cynmene 4,06%, Camphene 2,62%, a-Pinene 1,23%, b-Farnesene 0,25%, Limonene 0,15%…

Tác dụng – Công dụng

Tốt cho mắt, cải thiện chức năng tim, hỗ trợ tiêu hóa, giảm lượng đường trong máu, điều trị nhiễm nấm

• Lá Hương nhu rất giàu vitamin A, giúp thúc đẩy thị lực tốt.

• Lá hương nhu có chứa canxi và magiê, cả hai đều giúp giảm cholesterol xấu (cholesterol lipoprotein mật độ thấp) và tăng cường lưu thông máu. 

• Lá hương nhu có thể giúp giảm đầy hơi, giúp tiêu hóa các bữa ăn đúng giờ, làm dịu dạ dày và giúp thông ruột. Uống trà lá hương nhu cũng làm giảm chứng ợ chua.

• Lá hương nhu còn có khả năng giảm lượng đường trong máu và bảo vệ các đảo tuyến tụy sản xuất insulin khỏi bị hư hại..

• Lá Hương nhu có hoạt tính kháng nấm đối với Penicillium chrysogenum (còn được gọi là Penicillium notatum), Candida albicans và Microsporum gypseum. Vì vậy, lá Hương nhu khi giã nát và bôi lên vùng da bị nhiễm trùng, giúp hỗ trợ điều trị bệnh.

Dùng làm thuốc chống côn trùng và muỗi

Lá Hương nhu có chứa các hợp chất như long não, cineole và limonene có tác dụng diệt ấu trùng, muỗi và côn trùng.

Điều trị tiêu chảy

Chiết xuất etanol và nước nóng (100 độ C) của lá Hương nhu đã được chứng minh là có hiệu quả chống lại một số vi khuẩn gây bệnh được biết là gây tiêu chảy bao gồm Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Shigella và Salmonella.

Sức khỏe sinh sản

Lá Hương nhu là một nguồn cung cấp arginine, một axit amin giúp duy trì sức khỏe dương vật tối ưu và sức sống của tinh trùng. Nó cũng chứa các hợp chất như apigenin fenkhona và eugenol có thể tạo điều kiện cương cứng.

Ngoài ra, anetol và bo trong lá có khả năng tạo ra estrogen ở phụ nữ trong khi eugenol tương tự có hiệu quả ở nam giới giúp tiêu diệt nấm có liên quan đến dịch tiết âm đạo.

Đặc tính chống viêm, chữa đau bụng kinh, đau bụng, đau tai và sốt

Lá Hương nhu đã được chứng minh là có đặc tính chống viêm tương tự như thuốc aspirin và ibuprofen nhưng tốt hơn cho lớp lót bên trong của dạ dày. 

Nước sắc từ lá có tác dụng chữa đau bụng kinh, đau bụng, đau tai và sốt.

Điều trị rối loạn hô hấp

Lá chà xát giữa lòng bàn tay và ngửi như một phương pháp điều trị tắc nghẽn lỗ mũi.

Thúc đẩy vệ sinh răng miệng

Thân lá Hương nhu được chiết xuất thành sản phẩm dùng trong điều trị răng miệng sẽ tiêu diệt vi khuẩn trong miệng và giúp chống hôi miệng. Nó cũng có thể ngăn ngừa sâu răng. Trà được làm từ lá hương nhu có thể được uống như một loại thuốc bổ hoặc dùng súc miệng để điều trị viêm họng.

Tính chất Antimutagenic

Các cuộc điều tra đã chỉ ra rằng chiết xuất dung môi hữu cơ của lá hương nhu có tác dụng chống đột biến ngược gây ra bởi ethyl methanesulfonate (EMS), 4-nitro phenylenediamine và 2-aminofluorene.

Hoạt động chữa lành vết thương

Tác dụng chữa lành vết thương của lá mùi có thể là do nó có khả năng làm tăng tính thấm thành mạch.

Thúc đẩy sự phát triển bình thường của tóc

Các cuộc điều tra của Orafidiya và cộng sự đã cho thấy hiệu quả của tinh dầu lá Hương nhu (dầu Ocimum) trong việc thúc đẩy sự phát triển của tóc và tăng sinh nang trong chứng rụng tóc do cyclophosphamide gây ra.

Chất bảo quản thực phẩm

Lá hương nhu đã được báo cáo là có đặc tính kháng khuẩn.

Nguồn chất thơm và dầu thơm

Các chiết xuất dầu thu được từ lá hương nhu có rất nhiều cách sử dụng. Các loại tinh dầu có thể được sử dụng để xoa bóp hay được sử dụng trong sản xuất xà phòng, nước hoa, thuốc mỡ và dầu thơm.

Cách dùng – Liều dùng

Chữa hạ sốt, đau đầu

Dược liệu: Lá hương nhu tươi

Rửa sạch một nắm lá Hương nhu tươi rồi đem nghiền nhuyễn, lọc lấy nước cốt pha với một chút nước ấm uống ngay.

Phần bã thu được sử dụng đề chườm trán, thái dương giúp giảm đau đầu, sốt cao. Nếu người bệnh có thêm biểu hiện đổ mồ hôi thì sử dụng thêm nước sắn dây.

Trị tiêu chảy, đau bụng

Dược liệu

• 12g Hương nhu 

• 12g Tía tô

• 9g Mộc qua

Đem tất cả dược liệu sắc với 3 chén nước nhỏ cho tới khi nước rút còn 1 chén, loại bỏ bã lấy nước uống.

Uống sau khi ăn sáng và có thể chia thành 2 đến 3 lần uống trong ngày cho đến khi hết bệnh.

Chữa cảm lạnh

Dược liệu

• 500g cây Hương nhu tươi 

• 200g Hậu phác 

• 200g Đậu ván trắng 

Đem Hậu phác tẩm gừng, nướng khô. Đậu ván trắng, Hương nhu đem sao vàng rồi đem tất cả tán thành bột mịn, trộn đều với nhau.

Mỗi lần dùng 8 - 10g, pha với nước ấm uống. Mỗi ngày uống 2 lần trưa và tối, uống đến khi khỏi bệnh.

Trị hôi miệng

Dược liệu: 10g lá Hương nhu tươi

Đem phần nguyên liệu trên đi rửa sạch rồi sắc với 200ml nước cho tới khi nước rút còn phân nửa.

Phần nước thu được dùng để ngậm trong miệng vài phút rồi súc miệng.

Sử dụng liên tục 15 - 20 ngày. Mỗi ngày 1 lần để cải thiện tình trạng hôi miệng.

Trị rụng tóc

Dược liệu

• 10g cây Hương nhu 

• 10g lá hoặc vỏ bưởi 

• 10g Bồ kết khô

Đun sôi các dược liệu trên với 3 lít nước, pha thêm nước nguội vừa đủ để gội đầu, mỗi tuần thực hiện 2 lần để giúp tóc mềm mượt, giảm gãy rụng và kích thích mọc tóc hiệu quả.

Lưu ý

Chỉ nên sử dụng 8 – 20g/liều.

Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng dược liệu.