SÓN TIỂU

Tổng quan

Són tiểu - mất kiểm soát bàng quang - là tình trạng phổ biến và gây xấu hổ cho người mắc. Mức độ nghiêm trọng của tình trạng này là khác nhau, từ thỉnh thoảng rỉ nước tiểu khi ho hoặc hắt hơi đến cảm giác muốn đi tiểu mạnh và đột ngột khiến người bị són tiểu không thể đi vệ sinh kịp thời.

Mặc dù tình trạng này xảy ra thường xuyên hơn khi cơ thể già đi, nhưng chứng són tiểu không phải là hậu quả tất yếu của quá trình lão hóa. Nếu són tiểu ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày, đừng ngần ngại đến gặp bác sĩ. Đối với hầu hết mọi người, lối sống đơn giản, thay đổi chế độ ăn uống hoặc chăm sóc y tế là đủ để điều trị các triệu chứng của són tiểu.

Triệu chứng

Các dạng của són tiểu bao gồm:

• Són do áp lực. Nước tiểu bị rò rỉ khi tạo áp lực lên bàng quang khi ho, hắt hơi, cười, tập thể dục hoặc nâng vật nặng.

• Són đột ngột. Cảm giác muốn đi tiểu đến đột ngột, dữ dội, theo sau bởi đi tiểu không kiểm soát. Người mắc sẽ cần phải đi tiểu thường xuyên, kể cả đêm. Són tiểu đột ngột có thể do nhiễm trùng, rối loạn thần kinh hoặc tiểu đường.

• Són do tràn nước tiểu. Nước tiểu chảy ra thường xuyên hoặc liên tục khi bàng quang chưa nước tiểu.

• Són do mất kiểm soát các chức năng của cơ thể. Suy giảm thể chất hoặc tinh thần khiến người mắc không thể đi vệ sinh kịp thời. Như ở người bị viêm khớp nặng khiến việc cởi cúc quần không đủ nhanh.

• Són tiểu kết hợp. Són gây ra do nhiều hơn một nguyên nhân, thường là kết hợp giữa són do áp lực và són đột ngột.

Nguyên nhân

Són tiểu có thể là do các thói quen hàng ngày, tình trạng bệnh lý hoặc các vấn đề thể chất. 

Són tiểu tạm thời

Một số loại đồ uống, thực phẩm và thuốc có thể có tác dụng như thuốc lợi tiểu, đó là kích thích bàng quang và tăng bài tiết nước tiểu. Chúng bao gồm:

• Rượu

• Caffeine

• Đồ uống có ga 

• Chất làm ngọt nhân tạo

• Sô cô la

• Ớt

• Thực phẩm chứa nhiều gia vị, đường hoặc axit, đặc biệt là trái cây họ cam quýt

• Thuốc bệnh tim và huyết áp, thuốc an thần và thuốc giãn cơ

• Sử dụng liều lượng lớn vitamin C

Són tiểu cũng có được thể gây ra do một tình trạng bệnh lý có thể điều trị được, chẳng hạn như: 

• Nhiễm trùng đường tiết niệu. Nhiễm trùng có thể gây kích thích bàng quang, gây ra cảm giác muốn đi tiểu mạnh và đôi khi gây són tiểu.

• Táo bón. Trực tràng nằm gần bàng quang và dùng chung nhiều dây thần kinh với nhau. Phân cứng, được nén chặt trong trực tràng khiến các dây thần kinh này hoạt động quá mức và làm tăng tần suất đi tiểu.

Són tiểu liên tục

Són tiểu cũng có thể là một tình trạng dai dẳng do thay đổi hoặc các vấn đề về thể chất, bao gồm:

• Mang thai. Sự thay đổi về nội tiết tố và trọng lượng thai nhi tăng lên có thể dẫn đến són tiểu do áp lực.

• Sinh con. Sinh con qua đường âm đạo có thể làm suy yếu cơ bàng quang và làm hỏng các dây thần kinh kiểm soát bàng quang cùng với các mô nâng đỡ, dẫn đến sa sàn chậu. Khi bị sa, bàng quang, tử cung, trực tràng hoặc ruột non có thể bị đẩy xuống khỏi vị trí bình thường và nhô ra ở vị trí âm đạo, dẫn đến són tiểu.

• Lão hóa. Cơ bàng quang bị lão hóa có thể làm giảm khả năng trữ nước tiểu của bàng quang. Ngoài ra, cơ bàng quang có thể co thắt một cách không tự chủ thường xuyên hơn khi cơ thể già đi.

• Mãn kinh. Sau khi mãn kinh, phụ nữ sản xuất ít estrogen hơn, một loại hormone giúp giữ cho niêm mạc bàng quang và niệu đạo khỏe mạnh. Sự suy giảm chất lượng của các mô này có thể làm cho tình trạng són tiểu trở nên trầm trọng hơn.

• Phị đại tuyến tiền liệt. Đặc biệt xảy ra ở nam giới đã lớn tuổi, tình trạng són tiểu thường bắt nguồn từ sự phì đại của tuyến tiền liệt.

• Ung thư tuyến tiền liệt. Ở nam giới, són tiểu do áp lực hoặc són đột ngột có thể liên quan đến ung thư tuyến tiền liệt mà không được điều trị. Nhưng thông thường, các phương pháp điều trị ung thư tuyến tiền liệt lại gây ra tình trạng són tiểu.

• Tắc nghẽn đường tiết niệu. Một khối u ở bất kỳ vị trí nào dọc theo đường tiết niệu có thể ngăn chặn dòng chảy của nước tiểu, dẫn đến tình trạng tiểu không kiểm soát. Sỏi tiết niệu - những khối sỏi hình thành trong bàng quang - đôi khi gây ra tình trạng rò rỉ nước tiểu.

• Rối loạn thần kinh thực vật. Bệnh đa xơ cứng, bệnh Parkinson, đột quỵ, u não hoặc chấn thương cột sống có thể cản trở các tín hiệu thần kinh liên quan đến việc kiểm soát bàng quang, gây ra chứng tiểu không tự chủ.

Các yếu tố nguy cơ

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc chứng tiểu không kiểm soát bao gồm:

• Giới tính. Phụ nữ có nhiều nguy cơ bị mắc chứng són tiểu do áp lực. Mang thai, sinh con, mãn kinh và cấu trúc của cơ thể phụ nữ là nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt này. Tuy nhiên, ở đàn ông gặp các vấn đề về tuyến tiền liệt cũng có nguy cơ cao hơn bị són tiểu.

• Tuổi tác. Khi già đi, các cơ trong bàng quang và niệu đạo mất đi một phần sức mạnh. Những thay đổi theo tuổi tác làm giảm thể tích nước tiểu bàng quang có thể chứa và tăng khả năng xảy ra tiểu không tự chủ.

• Thừa cân. Thừa cân làm tăng thêm áp lực lên bàng quang và các cơ xung quanh, làm suy yếu chúng và tạo điều kiện cho nước tiểu thoát ra ngoài một cách không tự chủ khi ho hoặc hắt hơi.

• Hút thuốc lá. Hút thuốc lá tăng nguy cơ bị són tiểu

• Yếu tố gia đình. Nếu một thành viên gần gũi trong gia đình mắc chứng tiểu không kiểm soát, nguy cơ người khác mắc bệnh sẽ cao hơn.

• Một số bệnh khác. Bệnh về thần kinh hoặc bệnh tiểu đường có thể làm tăng nguy cơ bị són tiểu.

Biến chứng

Các biến chứng của són tiểu mãn tính bao gồm:

• Các vấn đề về da liễu. Phát ban, nhiễm trùng da và lở loét có thể xuất hiện khi da thường xuyên ở trong tình trạng ẩm ướt.

• Nhiễm trùng đường tiết niệu. Són tiểu làm tăng nguy cơ bị nhiễm trùng liên tục đường tiết niệu.

• Ảnh hưởng đến cuộc sống cá nhân. Són tiểu có thể ảnh hưởng đến các mối quan hệ cá nhân, xã hội và công việc.

Phòng ngừa

Són tiểu không phải lúc nào cũng có thể được ngăn ngừa. Tuy nhiên, hãy thực hiện các biện pháp sau để giảm nguy cơ bị són tiểu:

• Duy trì cân nặng hợp lý

• Tập thể dục cho phần sàn chậu

• Tránh sử dụng các chất gây kích thích bàng quang, chẳng hạn như caffeine, rượu và thực phẩm có tính axit

• Ăn nhiều chất xơ hơn nhằm ngăn ngừa táo bón, một trong những nguyên nhân gây ra chứng tiểu không tự chủ

• Không hút thuốc cố gắng bỏ thuốc nếu bạn là người hút

Chẩn đoán

Bác sĩ sẽ quyết định phương pháp điều trị dựa trên dạng són tiểu mà bệnh nhân đang mắc cũng như các triệu chứng.

Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc khám sức khỏe và điều tra bệnh sử. Sau đó bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân thực hiện một động tác đơn giản để thể hiện triệu chứng của són tiểu, ví dụ như ho.

Sau đó, bác sĩ có thể sẽ đề nghị bệnh nhân thực hiện các xét nghiệm sau:

• Phân tích nước tiểu. Một mẫu nước tiểu được kiểm tra để tìm dấu hiệu nhiễm trùng, dấu vết của máu hoặc các bất thường khác.

• Ghi lại nhật ký bàng quang. Ghi lại lượng nước uống, thời điểm đi tiểu, lượng nước tiểu, cảm giác mắc tiểu có xuất hiện không và số lần bị són tiểu.

• Đo lượng nước tiểu dư trong bàng quang. Bệnh nhân được yêu cầu đi tiểu vào một thùng chứa để đo lượng nước tiểu. Sau đó, bác sĩ sẽ kiểm tra lượng nước tiểu còn sót lại trong bàng quang bằng cách sử dụng ống thông hoặc siêu âm. Một lượng lớn nước tiểu còn sót lại trong bàng quang có nghĩa rằng bệnh nhân đang bị tắc nghẽn đường tiết niệu hoặc có vấn đề với các dây thần kinh hoặc cơ bàng quang.

Nếu cần thêm thông tin, bác sĩ có thể đề nghị các xét nghiệm chi tiết hơn, chẳng hạn như xét nghiệm niệu động học và siêu âm vùng chậu. Các xét nghiệm này thường được thực hiện nếu bệnh nhân đang cân nhắc việc phẫu thuật.

Điều trị

Điều trị chứng són tiểu tùy thuộc vào dạng són tiểu, mức độ nghiêm trọng và nguyên nhân. Có thể cần kết hợp nhiều phương pháp điều trị. 

Bác sĩ có thể đề nghị bắt đầu điều trị bằng các phương pháp ít xâm lấn hơn và chuyển sang các lựa chọn khác nếu những phương pháp này không thuyên giảm được bệnh.

Kỹ thuật hành vi

Bác sĩ có thể khuyến khích các phương pháp sau:

• Tập luyện bàng quang, nhằm trì hoãn việc đi tiểu khi mắc. Bắt đầu bằng cách nhị khoảng 10 phút. Mục tiêu là kéo dài thời gian nhịn tiểu từ 2.5 đến 3.5 giờ.

• Tiểu hai lần, giúp làm rỗng bàng quang hoàn toàn. Thực hiện phương pháp này bằng cách đi tiểu hai lần, mỗi lần cách nhau vài phút.

• Đi vệ sinh theo lịch trình, đi tiểu mỗi hai đến bốn giờ một lần, thay vì đợi đến khi mắc mới đi.

• Quản lý lượng nước và thức ăn đưa vào cơ thể, nhằm kiểm soát bàng quang. Thực hiện bằng cách hạn chế hoặc tránh uống rượu, caffein hoặc thực phẩm có tính axit. Giảm sử dụng các loại đồ uống, giảm cân hoặc tăng hoạt động thể chất cũng có thể làm thuyên giảm các triệu chứng.

Bài tập cơ sàn chậu

Các bài tập này có tác dụng tăng thêm sức mạnh cho cơ kiểm soát bàng quang.

Để thực hiện các bài tập cơ sàn chậu, hãy tưởng tượng rằng bản thân đang cố gắng nhịn tiểu. Sau đó:

• Siết các cơ dùng để nhịn tiểu và giữ trong 5 giây, sau đó thả lỏng trong 5 giây. 

• Cố gắng hơn để thực hiện siết các cơ này trong 10 giây

• Đặt mục tiêu thực hiện 3 set, mỗi set 10 lần lặp lại các động tác siết cơ thả lỏng mỗi ngày.

Sử dụng thuốc

Các loại thuốc thường được sử dụng để điều trị chứng tiểu không kiểm soát bao gồm:

• Thuốc kháng cholinergic. Những loại thuốc này có thể làm dịu bàng quang tăng hoạt. Ví dụ bao gồm oxybutynin (Ditropan XL), tolterodine (Detrol), darifenacin (Enablex), fesoterodine (Toviaz), solifenacin (Vesicare) và trospium chloride.

• Mirabegron (Myrbetriq). Được sử dụng để điều trị chứng són tiểu, thuốc này làm giãn cơ bàng quang và có thể làm tăng lượng nước tiểu mà bàng quang có thể giữ được. Nó cũng giúp tăng lượng nước tiểu thải ra mỗi lần đi tiểu, tránh việc nước tiểu ứ đọng lại ở bàng quang.

• Thuốc chẹn alpha. Ở đàn ông, loại thuốc này làm giãn cơ cổ bàng quang và các sợi cơ trong tuyến tiền liệt từ đó khiến cho việc đi tiểu trở nên dễ dàng hơn. Ví dụ như tamsulosin (Flomax), alfuzosin (Uroxatral), silodosin (Rapaflo) và doxazosin (Cardura).

• Estrogen tại chỗ. Sử dụng estrogen liều thấp tại chỗ dưới dạng kem bôi âm đạo, vòng hoặc miếng dán có thể làm trẻ hóa các mô ở niệu đạo và vùng âm đạo, khiến chúng trở nên săn chắc hơn.

Kích thích điện

Các điện cực được đưa trong một thời gian ngắn vào trực tràng hoặc âm đạo để kích thích và làm cho cơ sàn chậu khỏe hơn. Kích thích điện một cách nhẹ nhàng có thể có hiệu quả đối với chứng són tiểu do áp lực và són tiểu đột ngột, tuy nhiên bệnh nhân có thể cần được điều trị nhiều lần trong vài tháng.

Sử dụng các thiết bị y tế

Các thiết bị được thiết kế để điều trị cho phụ nữ mắc chứng tiểu không kiểm soát bao gồm:

• Dụng cụ chèn niệu đạo, một dụng cụ nhỏ, giống như tampon dùng một lần được đưa vào niệu đạo trước khi bệnh nhân có nhu cầu thực hiên các hoạt động mạnh gây ra tình trạng són tiểu, ví dụ như chơi thể thao. Miếng đệm có tác dụng như một chiếc nút ngăn rò rỉ nước tiểu, và được tháo ra trước khi đi tiểu.

• Sử dụng vòng pessary, đây là một vòng silicon mềm dẻo được đưa vào âm đạo và sử dụng cả ngày. Loại vòng này cũng được sử dụng ở phụ nữ bị sa âm đạo. Vòng pessary có tác dụng hỗ trợ niệu đạo, ngăn ngừa rò rỉ nước tiểu.

Các liệu pháp can thiệp

Máy kích thích thần kinh cùng

Các liệu pháp can thiệp có thể giúp điều trị són tiểu bao gồm:

• Tiêm chất độn. Một vật liệu tổng hợp được tiêm vào mô xung quanh niệu đạo. Chất độn này giúp giữ cho niệu đạo đóng lại và giảm lượng nước tiểu rò rỉ ra ngoài. Biện pháp này ít hiệu quả hơn các biện pháp xâm lấn như phẫu thuật và có thể cần được thực hiện lại nhiều lần

• OnabotulinumA (Botox). Tiêm Botox vào cơ bàng quang có thể đem lại lợi ích cho những người bị bàng quang tăng hoạt hoặc són tiểu. Botox thường được chỉ định nếu các phương pháp điều trị khác không thành công.

• Thiết bị kích thích thần kinh. Có hai loại thiết bị sử dụng xung điện không gây đau để kích thích các dây thần kinh liên kiểm soát bàng quang (dây thần kinh cùng). Một loại được cấy dưới da ở phần mông. Loại còn lại được đưa vào cơ thể ở đường âm đạo và có thể tháo rời được. Kích thích các dây thần kinh cùng có thể kiểm soát tình trạng bàng quang tăng hoạt và són tiểu.

Phẫu thuật

Nếu các phương pháp điều trị khác không mang lại hiệu quả, bác sĩ sẽ xem xét việc phẫu thuật để chữa trị các vấn đề gây ra són tiểu.

• Treo phần cổ bàng quang sử dụng vòng treo. Vật liệu tổng hợp hoặc dải mô của cơ thể được sử dụng để tạo ra một chiếc vòng để treo khung chậu với cổ bàng quang, nhờ đó niệu đạo được đóng lại, đặc biệt là khi ho hoặc hắt hơi. 

• Treo phần cổ bàng quang sử dụng dây chỉ. Để thực hiên phương pháp này cần rạch một vết ở bụng, vì vậy cần gây mê toàn thân hoặc gây mê tủy sống

• Phẫu thuật điều trị sa. Áp dụng cho những phụ nữ bị sa các cơ quan vùng chậu cùng với són tiểu. Có thể thực hiện kết hợp với phương pháp treo phần cổ bàng quang do chỉ điều trị sa các cơ quan vùng chậu không cải thiện các triệu chứng của són tiểu.

• Cấy ghép cơ thắt tiết niệu nhân tạo. Một chiếc vòng nhỏ chứa chất lỏng được cấy quanh cổ bàng quang để giữ cơ vòng đóng lại cho đến khi có nhu cầu đi tiểu. Để đi tiểu, bệnh nhân ấn vào van được cấy dưới da nhằm làm cho vòng xẹp xuống để nước tiểu từ bàng quang thoát ra ngoài.

Sử dụng miếng thấm và ống thông

Nếu các phương pháp điều trị y tế không thể loại bỏ chứng tiểu són tiểu, bệnh nhân có thể thử các sản phẩm giúp giảm bớt sự khó chịu và bất tiện khi nước tiểu bị rò rỉ:

• Miếng thấm và quần bảo vệ. Hầu hết các sản phẩm có kích thước không quá cồng kềnh so với đồ lót thông thường và có thể mặc dễ dàng bên dưới quần áo hàng ngày. Đàn ông gặp vấn đề với són tiểu có thể sử dụng bộ thu nhỏ giọt - một túi nhỏ có đệm thấm hút được đeo trên dương vật và được giữ cố định bằng đồ lót bó sát.

• Ống thông. Nếu tình tràng són tiểu vì bàng quang ứ đọng nước tiểu, bác sĩ có thể khuyên bệnh nhân học cách luồn một ống thông vào niệu đạo nhiều lần một ngày để thoát nước tiểu ra ngoài. Họ sẽ được hướng dẫn cách làm sạch các ống thông này để sử dụng lại một cách an toàn.