TINH DẦU TÍA TÔ

Giới thiệu về dược liệu

Tinh dầu hiện nay là một trong những sản phẩm rất phổ biến, có hơn 550 loại cây có thành phần chứa tinh dầu ở Việt Nam. Trong đó, tía tô đang được các chuyên gia tiến hành nghiên cứu khá nhiều. Trong lá tía tô chứa khoảng 0,3 - 1,3% lượng tinh dầu theo khối lượng khô, ghi nhận trong nghiên cứu của Yu và cộng sự 2010. Tinh dầu lá tía tô đã được ghi nhận sử dụng từ rất lâu với nhiều công dụng đối với sức khỏe của chúng ta. 

Tinh dầu chiết xuất từ tía tô có hiệu quả kháng khuẩn, ngăn ngừa ngộ độc cua cá, giảm triệu chứng của trầm cảm, chống ung thư và giải cảm.

Lá tía tô sau khi thu hái, đem đi chưng cất hơi nước sẽ thu được thành phẩm là tinh dầu tía tô. Tuy nhiên, cần phân biệt giữa tinh dầu tía tô và dầu hạt tía tô. Dầu được sản xuất từ hạt tía tô, màu vàng và mùi vị giống dầu hạt lanh. Dầu hạt tía tô và tinh dầu tía tô có thành phần cũng như tác dụng khác nhau đối với sức khỏe.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Tinh dầu tía tô được chiết xuất bằng phương pháp chưng cất hơi nước, do đó có thể hoàn toàn sản xuất tại nhà khi có các dụng cụ phù hợp.

Đầu tiên, cần thu hái lá tía tô màu tím, đem rửa sạch và để ráo. Khi đã ráo nước đem đi cắt nhỏ hoặc nghiền nhẹ nhàng bằng chày. Cho toàn bộ tía tô vào bộ dụng cụ chưng cất. Thêm nước, đun sôi và chờ tới khi tinh dầu ngưng tụ lại.

Thành phần hóa học

Các chuyên gia đã xác định được khoảng 119 thành phần có trong tinh dầu tía tô. Thành phần chính được các chuyên gia ghi nhận là perilla aldehyde với tỷ lệ chiếm hơn 60%. Thành phần này tạo nên mùi đặc trưng và được sử dụng để xác định chất lượng của tinh dầu.

Theo nghiên cứu của Đỗ Tất Lợi và cộng sự năm 2003 và nghiên cứu của Yu và cộng sự năm 2010, một số thành phần khác của tinh dầu tía tô bao gồm limonene, caryophyllene, linalool, humulene, caryophyllene oxide, perilla alcohol. Tỷ lệ phần trăm của các thành phần khác nhau, tùy thuộc nhiều vào thời điểm thu hái, điều kiện trồng trọt và vị trí địa lý. Loại tinh dầu này được sử dụng nhiều trong y học, sản xuất nước hoa, mỹ phẩm và phụ gia thực phẩm.

Tác dụng - Công dụng

Chống oxy hóa

Stress oxy hóa là tình trạng mất cân bằng giữa chất oxy hóa và chất chống oxy hóa trong cơ thể. Tình trạng này có thể gây tổn thương tế bào, tổn thương DNA và làm tăng quá trình lão hóa. Stress oxy hóa được ghi nhận là có liên quan tới một số bệnh mạn tính bao gồm viêm mạn tính, đái tháo đường, xơ vữa động mạch,…

Tinh dầu tía tô được ghi nhận là có hiệu quả chống oxy hóa mạnh. Thành phần này được các chuyên gia chứng minh trong thí nghiệm với gốc tự do DPPH và ABTS. Tác dụng được cho là của thành phần Perillaldehyde monoterpene có trong tinh dầu. Tinh dầu được chiết xuất từ lá tía tô tím cho thấy tác dụng chống oxy hóa cao hơn, bên cạnh đó còn giúp ngăn chặn quá trình hình thành LDL – cholesterol mạnh mẽ hơn so với tinh dầu lá tía tô xanh.

Kháng khuẩn, kháng nấm

Tinh dầu tía tô có công dụng kháng khuẩn, hiệu quả trên các chủng bao gồm tụ cầu vàng, tụ cầu vàng kháng methicillin, phế cầu, liên cầu tan máu, Salmonella typhi, trực khuẩn lỵ Shigella, Proteus vulgaris, Escherichia coli… Nồng độ của Perillaldehyde có trong tinh dầu ức chế nhiều loại vi khuẩn với nồng độ khoảng từ 125 - 1000 pg/mL.

Bên cạnh kháng khuẩn, tinh dầu tía tô còn có tiêu diệt một số loài nấm gây bệnh ở người, bao gồm Candida albicans, Aspergillus flavus, M. mucedo, Aspergillus oryzae, Aspergillus niger, Trichophyton mentagrophytes, Rhizopus oryzae, Alternaria alternate, P. chrysogenum.

Nghiên cứu cho thấy tinh dầu lá tía tô có công dụng kháng khuẩn in vitro đối với một số vi sinh vật. Tinh dầu lá tía tô với công dụng này giúp ngăn chặn các độc tố đường ruột, giúp làm giảm triệu chứng ngộ độc do Staphylococcus.

Giảm triệu chứng của trầm cảm

Xã hội hiện này ghi nhận tỷ lệ phần trăm con người gặp các vấn đề sức khỏe tâm thần nhiều hơn. Do đó, tìm kiếm và phối hợp nhiều phương pháp để hỗ trợ và đem lại hiệu quả điều trị tốt hơn là rất cần thiết.

Thành phần Perillaldehyde trong tinh dầu tía tô được ghi nhận có hiệu quả chống trầm cảm trên chuột. Nghiên cứu cho thấy viên uống chứa perillaldehyde có tác dụng chống trầm cảm đáng kể trên chuột. Những kết luận trên là tiền đề để thực hiện nhiều nghiên cứu hơn nữa nhằm sử dụng tinh dầu tía tô như một phương pháp điều trị chứng trầm cảm trong tương lai.

Kháng khối u

Trong cơ thể chúng ta, các tế bào được lập trình sẵn chương trình chết apoptosis. Khi chương trình này hoạt động không chính xác, tế bào sẽ sinh sôi, phát triển không kiểm soát, hình thành các khối u hay ung thư trong cơ thể.

Thành phần Isoegomaketone tinh dầu tía tô được ghi nhận hiệu quả chống khối u. Thành phần này được chứng minh giúp kích hoạt chương trình chết tế bào ở tế bào ung thư biểu mô tuyến ruột kết.

Cách dùng - Liều dùng

Liệu pháp hương thơm

Để nhận được những lợi ích của tinh dầu có nhiều cách khác nhau tùy theo điều kiện và tình trạng hiện tại có thể sử dụng. Máy khuếch tán tinh dầu là một thiết bị rất phổ biến hiện nay. Tinh dầu theo hơi nước sẽ khuếch tán vào không khí, tạo mùi thơm nhẹ nhàng.

• Xông hơi: pha loãng vài giọt tinh dầu trong một chén nước ấm khoảng 80°C. Sử dụng khăn trùm, tiến hành xông hơi vùng đầu mặt, mũi họng. Phương pháp này có công dụng sát khuẩn đường hô hấp. Cần lưu ý nhiệt độ nước để ngăn ngừa gây bỏng đường hô hấp.

• Xông phòng: Thêm 2 ml tinh dầu vào nồi nước sôi. Mở hé nắp trong phòng kín. Tinh dầu sẽ khuếch tán ra khắp phòng. Không để trẻ em lại gần do có nguy cơ gây bỏng.

Massage bằng tinh dầu

Pha loãng tinh dầu tía tô cùng một số loại dầu nền như dầu olive, hạnh nhân... có thể thu được hỗn hợp dầu sử dụng để massage lên các bộ phận khắc cơ thể. Phương pháp này giúp chúng ta chống lão hóa da, thư giãn, giảm stress và có giấc ngủ ngon hơn.

Pha nước tắm

Có thể thêm vài giọt tinh dầu tía tố để pha nước tắm. Tinh dầu có công dụng giúp chúng ta thư giãn tinh thần, giảm stress hiệu quả.

Lưu ý

Các sản phẩm chiết xuất tía tô được các chuyên gia cho rằng rất hiệu quả và có độ an toàn. Tuy nhiên, vẫn có rất ít nghiên cứu về độc tính của thành phần này. Do đó, vẫn cần thận trọng trước khi dùng, không được uống trực tiếp hay để tinh dầu tiếp xúc với các khu vực nhạy cảm.

Gây kích ứng, dị ứng

Tinh dầu từ lá tía tô có thể gây một số triệu chứng kích ứng da bao gồm ngứa, phát ban, mề đay, da ửng đỏ, … Nếu bị dị ứng khi dùng tinh dầu tía tô, cần ngừng sử dụng và đến cơ sở y tế gần nhất để được kiểm tra. Pha loãng tinh dầu trước khi dùng.

Một số người có tiền sử dị ứng với lá tía tô, có cơ địa viêm mũi dị ứng, hen suyễn, COPD có thể làm khởi phát, trầm trọng bệnh hơn. Khi xuất hiện cảm giác khó thở hoặc bất kỳ triệu chứng nào khác sau khi tiếp xúc với tinh dầu, cần ngưng sử dụng và đến gặp bác sĩ để kiểm tra.

Đối tượng nhạy cảm

Tinh dầu tía tô đem lại nhiều lợi ích đối với sức khỏe của chúng ta. Tuy nhiên, những đối tượng đặc biệt bao gồm phụ nữ mang thai, phụ nữ đang cho con bú, trẻ em có thể nhạy cảm hơn với tinh dầu. Cần tham khảo ý kiến của chuyên gia trước khi sử dụng.