XƠ VỮA ĐỘNG MẠCH NGOẠI BIÊN

Tổng quan

Xơ vữa động mạch ngoại biên (còn gọi là bệnh động mạch ngoại vi) là một bệnh lý tuần hoàn phổ biến, trong đó các động mạch bị thu hẹp làm giảm lưu lượng máu đến các chi của bạn.

Khi bạn gặp phải bệnh động mạch ngoại vi (PAD), chân hoặc tay - thường là chân - không nhận đủ lưu lượng máu theo nhu cầu. Điều này có thể gây ra các triệu chứng, chẳng hạn như đau chân khi đi bộ.

Bệnh động mạch ngoại biên cũng có thể là dấu hiệu của sự tích tụ chất béo trong động mạch của bạn. Tình trạng này có thể làm hẹp động mạch và giảm lưu lượng máu đến chân và đôi khi là cánh tay của bạn.

Bạn thường có thể điều trị thành công bệnh động mạch ngoại vi bằng cách tập thể dục, ăn uống lành mạnh và bỏ thuốc lá.

Triệu chứng

Trong khi nhiều người bị bệnh động mạch ngoại vi có triệu chứng nhẹ hoặc không, một số người lại bị đau chân khi đi bộ.

Các triệu chứng bao gồm đau cơ hoặc chuột rút ở chân hoặc tay khi vận động, chẳng hạn như đi bộ, nhưng biến mất sau vài phút nghỉ ngơi. Vị trí của cơn đau phụ thuộc vào vị trí của động mạch bị tắc hoặc hẹp. Đau bắp chân là vị trí thường gặp nhất.

Mức độ nghiêm trọng của cơn đau rất khác nhau, từ khó chịu nhẹ đến đau suy nhược. Tình trạng hẹp động mạch nghiêm trọng có thể khiến bạn khó đi bộ hoặc thực hiện các loại hoạt động thể chất khác.

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh động mạch ngoại biên bao gồm:

• Chuột rút, đau đớn ở một hay nhiều cơ hông, đùi hoặc bắp chân của bạn sau một số hoạt động nhất định, chẳng hạn như đi bộ hoặc leo cầu thang

• Tê hoặc yếu chân

• Lạnh ở cẳng chân hoặc bàn chân của bạn, đặc biệt là khi so sánh với bên còn lại

• Vết loét trên ngón chân, bàn chân hoặc cẳng chân của bạn không lành

• Chân của bạn có sự thay đổi màu sắc

• Rụng lông hoặc lông tóc chậm hơn ở bàn chân và chân của bạn

• Móng chân mọc chậm hơn

• Da chân sáng bóng

• Không có mạch hoặc mạch yếu ở chân hoặc bàn chân của bạn

• Rối loạn cương dương ở nam giới

• Đau khi sử dụng cánh tay của bạn, chẳng hạn như đau và chuột rút khi đan, viết hoặc làm các công việc thủ công khác

Nếu bệnh động mạch ngoại vi tiến triển, cơn đau thậm chí có thể xảy ra khi bạn đang nghỉ ngơi hoặc khi bạn đang nằm. Cường độ đau có thể nặng tới mức làm gián đoạn giấc ngủ. Gác chân trên thành giường hoặc đi bộ xung quanh phòng có thể tạm thời làm giảm cơn đau.

Xơ vữa động mạch ngoại biên gây triệu chứng khó chịu

Khi nào cần gặp bác sĩ

Nếu bạn bị đau chân, tê hoặc các triệu chứng khác, đừng coi chúng là một tình trạng bình thường của quá trình lão hóa. Bạn nên tới trung tâm y tế gần nhất để được thăm khám.

Ngay cả khi bạn không có các triệu chứng của bệnh động mạch ngoại vi, bạn có thể cần phải được thăm khám nếu:

• Trên 65 tuổi

• Trên 50 tuổi và có tiền sử bệnh tiểu đường hoặc hút thuốc

• Dưới 50 tuổi và mắc bệnh tiểu đường và các yếu tố nguy cơ bệnh động mạch ngoại vi khác, chẳng hạn như béo phì hoặc huyết áp cao

Nguyên nhân

Bệnh động mạch ngoại biên thường do xơ vữa động mạch. Trong xơ vữa động mạch, chất béo tích tụ trên thành động mạch và làm giảm lưu lượng máu.

Mặc dù chứng xơ vữa động mạch thường tác động ở tim, nhưng căn bệnh này có thể và thường ảnh hưởng đến các động mạch trên khắp cơ thể bạn. Khi nó gặp phải ở các động mạch cung cấp máu cho các chi của bạn, nó sẽ gây ra bệnh động mạch ngoại vi.

Nguyên nhân của bệnh động mạch ngoại vi có thể là do viêm mạch máu, chấn thương ở tay chân, bất thường giải phẫu của dây chằng hoặc cơ, tiếp xúc với bức xạ, nhưng hiếm gặp hơn.

Yếu tố nguy cơ

Các yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển bệnh động mạch ngoại vi bao gồm:

• Hút thuốc

• Bệnh tiểu đường

• Béo phì (chỉ số khối cơ thể trên 30)

• Huyết áp cao

• Nồng độ cholesterol cao

• Tuổi cao, đặc biệt là sau 65 tuổi hoặc sau 50 tuổi nếu bạn có các yếu tố nguy cơ bị xơ vữa động mạch

• Tiền sử gia đình mắc bệnh động mạch ngoại vi, bệnh tim hoặc đột quỵ

• Có nồng độ homocysteine cao, một axit amin giúp cơ thể bạn tạo ra protein và xây dựng và duy trì mô

• Những người hút thuốc hoặc mắc bệnh tiểu đường có nguy cơ mắc bệnh động mạch ngoại biên cao nhất do giảm lưu lượng máu.

Hẹp động mạch ngoại biên giảm lưu lượng máu

Biến chứng

Nếu bệnh động mạch ngoại vi của bạn là do sự tích tụ mảng bám trong mạch máu, bạn cũng có nguy cơ gặp:

• Thiếu máu cục bộ chi nghiêm trọng. Tình trạng này xuất hiện bởi những vết loét không lành, chấn thương hoặc nhiễm trùng bàn chân. Thiếu máu cục bộ ở chi nghiêm trọng xảy ra khi chấn thương hoặc nhiễm trùng tiến triển và gây chết mô, đôi khi cần phải cắt bỏ chi bị ảnh hưởng.

• Đột quỵ và đau tim. Xơ vữa động mạch gây ra các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh động mạch ngoại vi không chỉ giới hạn ở chân của bạn. Chất béo cũng có thể tích tụ trong các động mạch cung cấp máu cho tim và não của bạn.

Chẩn đoán

Một số xét nghiệm mà bác sĩ có thể dựa vào để chẩn đoán bệnh động mạch ngoại vi là:

• Khám sức khỏe. Bác sĩ của bạn có thể tìm thấy các dấu hiệu của PAD khi khám sức khỏe.

• Chỉ số cổ chân-cánh tay (ABI). Đây là một xét nghiệm phổ biến được sử dụng để chẩn đoán PAD. 

• Siêu âm. Các xét nghiệm hình ảnh siêu âm đặc biệt, chẳng hạn như siêu âm Doppler, có thể giúp bác sĩ đánh giá lưu lượng máu qua mạch máu của bạn và xác định các động mạch bị tắc hoặc hẹp.

• Chụp mạch máu. Bạn được tiêm thuốc nhuộm vào động mạch và quan sát lưu lượng máu. Bác sĩ có thể theo dõi bằng các xét nghiệm hình ảnh, chẳng hạn như chụp X-quang, chụp mạch cộng hưởng từ (MRA) hoặc chụp mạch cắt lớp vi tính.

• Xét nghiệm máu để đo cholesterol và chất béo trung tính và kiểm tra bệnh tiểu đường.

Xét nghiệm hình ảnh giúp chẩn đoán xơ vữa mạch máu ngoại biên

Điều trị

Điều trị bệnh động mạch ngoại vi có hai mục tiêu chính:

• Kiểm soát các triệu chứng, chẳng hạn như đau chân, để bạn có thể tiếp tục các hoạt động thể chất

• Ngăn chặn sự tiến triển của xơ vữa động mạch trên toàn cơ thể để giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ

Bạn có thể đạt được những mục tiêu này bằng cách thay đổi lối sống, đặc biệt là trong giai đoạn đầu của bệnh động mạch ngoại vi. Nếu bạn hút thuốc, bỏ thuốc là điều quan trọng bạn có thể làm để giảm nguy cơ biến chứng. Đi bộ hoặc tập các bài tập thể dục khác thường xuyên theo một lịch trình có thể cải thiện đáng kể các triệu chứng của bạn.

Nếu bạn có các dấu hiệu hoặc triệu chứng của bệnh động mạch ngoại vi, bạn có thể sẽ cần điều trị y tế. Bác sĩ có thể kê đơn thuốc để ngăn ngừa cục máu đông, giảm huyết áp và cholesterol, đồng thời kiểm soát cơn đau và các triệu chứng khác.

Sử dụng thuốc

• Thuốc giảm cholesterol. Bạn có thể dùng thuốc giảm cholesterol được gọi là statin để giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ.

• Thuốc điều trị huyết áp cao. Nếu bạn cũng bị huyết áp cao, bác sĩ có thể kê đơn thuốc để giảm huyết áp.

• Thuốc để kiểm soát lượng đường trong máu. Nếu bạn bị tiểu đường, việc kiểm soát lượng đường trong máu của bạn càng trở nên quan trọng hơn. Hỏi bác sĩ về các mục tiêu lượng đường trong máu của bạn và các bước bạn cần thực hiện để đạt được những mục tiêu này.

• Thuốc ngăn ngừa cục máu đông. Vì bệnh động mạch ngoại vi có liên quan đến giảm lưu lượng máu đến các chi của bạn, nên điều quan trọng là bạn phải cải thiện tình trạng đó.

Bác sĩ có thể kê đơn liệu pháp aspirin hàng ngày hoặc một loại thuốc khác, chẳng hạn như clopidogrel (Plavix).

• Thuốc giảm triệu chứng. Thuốc cilostazol làm tăng lưu lượng máu đến các chi bằng cách giữ cho máu loãng và giúp mở rộng mạch máu. Nó đặc biệt giúp điều trị đau chân ở những người bị bệnh động mạch ngoại vi. Các tác dụng phụ thường gặp của thuốc này bao gồm nhức đầu và tiêu chảy.

Một chất thay thế cho cilostazol là pentoxifylline (Pentoxil). Tác dụng phụ hiếm khi xảy ra với thuốc này, nhưng nó thường không hoạt động tốt như cilostazol.

Sử dụng thuốc giúp giảm triệu chứng xơ vữa động mạch ngoại biên

Phẫu thuật và nong mạch

Trong một số trường hợp, phẫu thuật hoặc nong mạch cần thiết để điều trị bệnh động mạch ngoại vi gây ra tắc mạch:

• Nong mạch. Trong thủ thuật này, một ống thông được luồn qua mạch máu đến động mạch bị ảnh hưởng. Ở đó, một quả bóng nhỏ trên đầu ống thông được bơm căng để làm phẳng các mảng bám vào thành động mạch, mở lại động mạch để tăng lưu lượng máu.

Bác sĩ của bạn cũng có thể chèn một ống lưới (stent) vào động mạch để giúp nó mở ra. Đây là quy trình tương tự mà các bác sĩ sử dụng để mở các động mạch tim.

• Phẫu thuật. Bác sĩ có thể tạo một đường dẫn xung quanh động mạch bị tắc bằng cách sử dụng mạch máu từ bộ phận khác của cơ thể hoặc mạch tổng hợp. Kỹ thuật này cho phép máu lưu thông qua động mạch bị tắc hoặc hẹp.

• Liệu pháp thrombolytic. Nếu bạn có cục máu đông làm tắc nghẽn động mạch, bác sĩ có thể tiêm thuốc làm tan cục máu đông vào động mạch của bạn tại điểm hình thành cục máu đông để làm nó vỡ ra.

Tập thể dục có giám sát

Bác sĩ của bạn có thể sẽ chỉ định một chương trình tập thể dục có giám sát để tăng quãng đường bạn có thể đi bộ mà không bị đau. Tập thể dục thường xuyên giúp cải thiện các triệu chứng của PAD, bao gồm cả việc giúp cơ thể bạn sử dụng oxy hiệu quả hơn.